انواع بازار سرمایه در ایران

بازار سرمایه در ایران، مجموعه ای از نهادها و سازوکارهاست که امکان مبادله انواع اوراق بهادار را فراهم می کند و به جذب و هدایت سرمایه ها به سمت بخش های تولیدی و خدماتی اقتصاد ایران کمک شایانی می نماید. این بازار شامل بورس ها و فرابورس ها است که هر یک وظایف و ویژگی های خاص خود را دارند.

بازارهای مالی، شریان های حیاتی هر نظام اقتصادی محسوب می شوند که وظیفه انتقال وجوه از واحدهای دارای مازاد به واحدهای نیازمند سرمایه را بر عهده دارند. در ایران نیز، این بازارها نقش محوری در توسعه اقتصادی، جذب سرمایه گذاری و تخصیص بهینه منابع ایفا می کنند. شناخت ساختار و عملکرد انواع بازارهای مالی در کشور، از جمله بورس اوراق بهادار تهران، فرابورس ایران، بورس کالای ایران و بورس انرژی ایران، برای هر فعال اقتصادی و سرمایه گذار علاقه مند به حضور در این عرصه ضروری است.

جایگاه بخش مالی در اقتصاد یک کشور

بخش مالی، ستون فقرات هر اقتصاد پویا و رو به رشدی است. این بخش، با تسهیل جریان نقدینگی و سرمایه، به عنوان کاتالیزوری برای رشد و توسعه اقتصادی عمل می کند. وظیفه اصلی آن، جمع آوری پس اندازهای خرد و کلان جامعه و هدایت آن ها به سمت فرصت های سرمایه گذاری مولد است.

بدون یک بخش مالی کارآمد، شرکت ها برای تأمین مالی پروژه های خود با چالش مواجه می شوند و افراد نیز فرصت های مناسبی برای افزایش ثروت خود نخواهند داشت. این بخش، از طریق نهادهای مالی متنوع مانند بانک ها، شرکت های بیمه و بازارهای سرمایه، امکان مبادله ابزارهای مالی گوناگون را فراهم می آورد و به این ترتیب، ریسک ها را توزیع و نقدشوندگی دارایی ها را افزایش می دهد.

توسعه و ثبات بخش مالی، ارتباط مستقیمی با پایداری و تاب آوری اقتصاد ایران دارد. هرچه این بخش شفاف تر و کارآمدتر باشد، اعتماد عمومی به آن بیشتر شده و جریان سرمایه به سمت تولید و اشتغال زایی تقویت می شود. این امر در نهایت به بهبود رفاه عمومی و افزایش ظرفیت های تولیدی کشور منجر خواهد شد.

بازارهای مالی در ایران

نظام اقتصادی هر کشور بر پایه ی شبکه ای از بازارهای مختلف بنا شده است که هر یک وظیفه خاصی را در چرخه اقتصادی بر عهده دارند. در ایران نیز، بازارهای مالی به عنوان بخش مکمل و حیاتی اقتصاد، نقش کلیدی در تعادل و پویایی آن ایفا می کنند. این بازارها، نه تنها محلی برای مبادله پول و دارایی های مالی هستند، بلکه بستری برای تأمین مالی و سرمایه گذاری بلندمدت و کوتاه مدت فراهم می آورند.

بازارهای مالی در ایران، مجموعه ای از قواعد، نهادها و ابزارهای مالی هستند که به عرضه و تقاضای اسناد مالی پاسخ می دهند. این بازارها شامل دو بخش اصلی و مکمل یکدیگر، یعنی بازار پول و بازار سرمایه می شوند. بازار پول عمدتاً بر روی ابزارهای مالی کوتاه مدت و با نقدشوندگی بالا تمرکز دارد، در حالی که بازار سرمایه به معاملات دارایی های مالی بلندمدت می پردازد.

در کشور ما، این بازارها تحت نظارت دقیق نهادهای حاکمیتی و رگولاتوری فعالیت می کنند تا از شفافیت، عدالت و سلامت معاملات اطمینان حاصل شود. وجود این ساختارها، به جذب اعتماد سرمایه گذاران و هدایت نقدینگی به سمت بخش های مولد اقتصاد کمک می کند و زمینه را برای رشد و توسعه پایدار فراهم می آورد.

وظایف بازارهای مالی

بازارهای مالی، بیش از آنکه صرفاً محلی برای خرید و فروش دارایی ها باشند، مجموعه ای از وظایف حیاتی را در یک اقتصاد بر عهده دارند که به رشد و پویایی آن کمک می کنند. یکی از اصلی ترین وظایف، تخصیص بهینه سرمایه است. این بازارها به شرکت ها و دولت ها کمک می کنند تا منابع مالی مورد نیاز خود را برای پروژه های توسعه ای و سرمایه گذاری های بلندمدت فراهم کنند.

وظیفه دیگر، تأمین نقدینگی برای دارایی های مالی است. سرمایه گذاران می توانند با اطمینان خاطر از اینکه در صورت نیاز قادر به فروش دارایی های خود هستند، اقدام به سرمایه گذاری کنند. این امر به افزایش مشارکت در بازار و جذب سرمایه های بیشتر منجر می شود. همچنین، بازارهای مالی به کشف قیمت منصفانه دارایی ها کمک می کنند؛ قیمتی که بر اساس عرضه و تقاضا و اطلاعات موجود در بازار تعیین می شود.

از دیگر وظایف مهم، کاهش هزینه های معاملات است. بازارهای سازمان یافته، فرآیند خرید و فروش را ساده تر و ارزان تر می کنند. همچنین، این بازارها بستری برای مدیریت ریسک فراهم می آورند، به طوری که سرمایه گذاران می توانند با استفاده از ابزارهای مالی متنوع، ریسک های خود را پوشش دهند. در نهایت، بازارهای مالی با فراهم آوردن شفافیت و اطلاعات کافی، به نظارت بر عملکرد شرکت ها کمک می کنند و زمینه را برای حاکمیت شرکتی بهتر فراهم می آورند.

ساختار بازار سرمایه کشور

بازار سرمایه در ایران، ساختاری متشکل و چندلایه دارد که با هدف ساماندهی معاملات اوراق بهادار و حمایت از حقوق سرمایه گذاران طراحی شده است. در رأس این ساختار، شورای عالی بورس و اوراق بهادار قرار دارد که عالی ترین نهاد تصمیم گیر در حوزه بازار سرمایه است و وظیفه سیاست گذاری و نظارت کلان را بر عهده دارد.

پس از شورای عالی بورس، سازمان بورس و اوراق بهادار به عنوان نهاد ناظر و اجرایی اصلی فعالیت می کند. این سازمان مسئولیت تدوین قوانین و مقررات، صدور مجوزها، نظارت بر فعالیت نهادهای مالی و رسیدگی به تخلفات را بر عهده دارد. در زیرمجموعه این سازمان، شرکت های بورس فعال در کشور قرار می گیرند که شامل بورس اوراق بهادار تهران، فرابورس ایران، بورس کالای ایران و بورس انرژی ایران هستند.

علاوه بر این بورس ها، نهادهای مالی دیگری نیز در این ساختار حضور دارند که نقش های مکمل ایفا می کنند. از جمله این نهادها می توان به شرکت سپرده گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه اشاره کرد که مسئولیت نگهداری و تسویه معاملات را بر عهده دارد. همچنین، نهادهای مالی واسطه ای مانند شرکت های کارگزاری، شرکت های سبدگردان، صندوق های سرمایه گذاری و مشاوران سرمایه گذاری نیز در این بازار فعالیت می کنند که هر یک به نوعی به تسهیل و توسعه فعالیت های بازار کمک می کنند.

این ساختار جامع، به بازار سرمایه ایران امکان می دهد تا به صورت منظم و قانونمند فعالیت کرده و بستری امن برای جذب و هدایت سرمایه ها فراهم آورد.

طبقه بندی انواع بازارهای مالی در ایران

بازارهای مالی در ایران را می توان بر اساس معیارهای مختلفی طبقه بندی کرد که هر یک جنبه های متفاوتی از عملکرد و ساختار آن ها را روشن می سازد. این طبقه بندی ها به درک عمیق تر از پیچیدگی ها و کارکردهای متنوع این بازارها کمک می کند و به سرمایه گذاران امکان می دهد تا با دید بازتری به انتخاب فرصت های سرمایه گذاری بپردازند.

یکی از رایج ترین دسته بندی ها، بر اساس نوع دارایی های مورد معامله است که به تفکیک بازارهای سهام، بدهی و مشتقات می انجامد. دسته بندی دیگر، بر مبنای مرحله عرضه اوراق بهادار صورت می گیرد که شامل بازار اولیه و بازار ثانویه می شود. این دو بازار، نقش های کاملاً متفاوتی در تأمین مالی و ایجاد نقدشوندگی ایفا می کنند.

همچنین، می توان بازارهای مالی را بر اساس سررسید تعهدات مالی (کوتاه مدت یا بلندمدت) و نحوه واگذاری (فوری یا آتی) تقسیم بندی کرد. هر یک از این طبقه بندی ها، ویژگی های خاص خود را دارند که در ادامه به تفصیل به آن ها خواهیم پرداخت.

انواع بازارهای مالی بر اساس نوع دارایی

بازارهای مالی بر اساس نوع دارایی هایی که در آن ها معامله می شود، به چند دسته اصلی تقسیم می شوند که هر یک ویژگی ها و کارکردهای منحصربه فردی دارند. این تنوع، به سرمایه گذاران امکان می دهد تا بر اساس اهداف و میزان ریسک پذیری خود، در بازارهای مختلف حضور یابند.

بازار سهام: در این بازار، سهام شرکت ها دادوستد می شود که نشان دهنده مالکیت دارنده آن در بخشی از شرکت است. سرمایه گذاران با خرید سهام، در سود و زیان شرکت شریک می شوند و از رشد ارزش شرکت بهره مند می گردند. بورس اوراق بهادار تهران و فرابورس ایران، بازارهای اصلی سهام در کشور محسوب می شوند.

بازار اوراق بدهی: این بازار محلی برای معامله ابزارهای با درآمد ثابت مانند اوراق مشارکت، اوراق قرضه دولتی و صکوک است. دارندگان این اوراق، در فواصل زمانی معین سود دریافت می کنند و در سررسید، اصل مبلغ به آن ها بازپرداخت می شود. این اوراق معمولاً ریسک کمتری نسبت به سهام دارند و برای سرمایه گذاران با رویکرد محافظه کارانه مناسب اند.

بازار ابزارهای مشتق: در این بازار، ابزارهایی مانند قراردادهای آتی و اختیار معامله دادوستد می شوند که ارزش آن ها از قیمت دارایی های پایه (مانند کالاها، ارز یا سهام) مشتق می شود. این ابزارها برای پوشش ریسک و همچنین سرمایه گذاری بر اساس پیش بینی قیمت های آینده کاربرد دارند و در بورس های کالا و انرژی نیز فعال هستند.

انواع بازارهای مالی بر اساس مرحله عرضه اوراق بهادار

بازارهای مالی بر اساس مرحله عرضه اوراق بهادار به دو بخش اساسی تقسیم می شوند که هر یک نقش متمایزی در فرآیند تأمین مالی و سرمایه گذاری ایفا می کنند: بازار اولیه و بازار ثانویه.

بازار اولیه: این بازار جایی است که برای اولین بار اوراق بهادار جدید (مانند سهام جدید یا اوراق مشارکت تازه منتشر شده) توسط شرکت ها یا دولت ها به منظور تأمین مالی عرضه می شوند. در این مرحله، ناشر اوراق مستقیماً وجوه را از سرمایه گذاران دریافت می کند. هدف اصلی بازار اولیه، جذب سرمایه برای توسعه کسب وکارها، اجرای پروژه ها و تأمین نیازهای مالی بلندمدت است. فرآیند عرضه اولیه سهام (IPO) نمونه بارز فعالیت در این بازار است.

بازار ثانویه: پس از اینکه اوراق بهادار در بازار اولیه عرضه و به فروش رسیدند، معاملات بعدی آن ها در بازار ثانویه صورت می گیرد. این بازار شامل بورس هایی مانند بورس اوراق بهادار تهران و فرابورس ایران است که در آن، سرمایه گذاران می توانند اوراق بهادار خریداری شده را به یکدیگر بفروشند یا از یکدیگر بخرند. وجود بازار ثانویه، نقدشوندگی اوراق بهادار را تضمین می کند و به سرمایه گذاران این اطمینان را می دهد که در صورت نیاز، می توانند دارایی های خود را به وجه نقد تبدیل کنند. این بازار همچنین به کشف قیمت مستمر و شفاف اوراق بهادار کمک می کند و شاخصی برای ارزش گذاری شرکت ها و دارایی ها فراهم می آورد. بدون بازار ثانویه، تمایل به سرمایه گذاری در بازار اولیه به شدت کاهش می یابد، زیرا سرمایه گذاران راهی برای خروج از سرمایه گذاری خود نخواهند داشت.

انواع بازارهای مالی بر اساس سررسید تعهدات مالی

بازارهای مالی بر اساس سررسید تعهدات مالی به دو دسته اصلی تقسیم می شوند: بازار پول و بازار سرمایه. این تقسیم بندی، معیار مهمی برای تمایز ابزارهای مالی و اهداف سرمایه گذاری در هر یک از این بازارهاست.

بازار پول: این بازار محلی برای معامله ابزارهای مالی کوتاه مدت است که سررسید آن ها معمولاً کمتر از یک سال است. هدف اصلی بازار پول، تأمین نقدینگی کوتاه مدت برای دولت، بانک ها، مؤسسات مالی و شرکت هاست. ابزارهای مالی رایج در این بازار شامل اوراق خزانه، گواهی سپرده، اسناد خزانه اسلامی و اوراق تجاری می شود. ویژگی های بارز بازار پول، ریسک پایین، نقدشوندگی بالا و بازدهی نسبتاً ثابت و کم است. بانک مرکزی نقش مهمی در تنظیم و نظارت بر این بازار ایفا می کند تا از ثبات سیستم مالی اطمینان حاصل شود.

بازار سرمایه: در مقابل بازار پول، بازار سرمایه بر معاملات ابزارهای مالی بلندمدت تمرکز دارد که سررسید آن ها بیش از یک سال است یا اصلاً سررسید مشخصی ندارند (مانند سهام). هدف اصلی بازار سرمایه، تأمین مالی بلندمدت برای پروژه های توسعه ای، سرمایه گذاری در زیرساخت ها و توسعه ظرفیت های تولیدی است. ابزارهای مالی اصلی در این بازار شامل سهام، اوراق مشارکت و صکوک می شود. بازار سرمایه از طریق بورس هایی مانند بورس اوراق بهادار تهران و فرابورس ایران فعالیت می کند. ریسک و بازدهی در بازار سرمایه معمولاً بالاتر از بازار پول است و پتانسیل رشد ارزش دارایی ها در بلندمدت را فراهم می آورد. این بازار برای هدایت پس اندازها به سمت سرمایه گذاری های مولد در اقتصاد ایران نقشی حیاتی دارد.

طبقه بندی براساس واگذاری فوری یا واگذاری آتی

بازارهای مالی را می توان بر اساس زمان تحویل و تسویه معاملات به دو دسته کلی تقسیم کرد: بازارهای نقدی (فوری) و بازارهای آتی (مشتقه).

بازارهای نقدی (Spot Markets): در این بازارها، خرید و فروش اوراق بهادار یا کالاها به صورت فوری یا با حداقل تأخیر (معمولاً در همان روز یا طی چند روز کاری) انجام و تسویه می شود. به عبارت دیگر، تحویل دارایی و پرداخت وجه تقریباً همزمان صورت می گیرد. بخش عمده معاملات در بورس اوراق بهادار تهران، فرابورس ایران و حتی بخش فیزیکی بورس کالای ایران و بورس انرژی ایران در دسته بازارهای نقدی قرار می گیرند. این بازارها برای سرمایه گذارانی که قصد مالکیت فیزیکی دارایی یا سهام را دارند و به دنبال نقدشوندگی سریع هستند، مناسب ترند.

بازارهای آتی (Futures/Derivatives Markets): در مقابل بازارهای نقدی، بازارهای آتی یا مشتقه قرار دارند. در این بازارها، قراردادهایی برای خرید یا فروش یک دارایی در آینده، با قیمتی که امروز توافق می شود، معامله می شوند. تحویل دارایی و تسویه وجه در یک تاریخ مشخص در آینده صورت می گیرد. ابزارهای مالی رایج در این بازارها شامل قراردادهای آتی، اختیار معامله و سوآپ هستند. این بازارها، که در ایران عمدتاً در بورس کالای ایران و بورس انرژی ایران فعال هستند، به سرمایه گذاران و تولیدکنندگان امکان می دهند تا ریسک نوسانات قیمت در آینده را پوشش دهند یا با استفاده از اهرم مالی، از تغییرات قیمت دارایی های پایه سود کسب کنند. این معاملات پیچیدگی های خاص خود را دارند و نیازمند دانش و تجربه بیشتری هستند.

معرفی انواع بورس در ایران

در اقتصاد ایران، چهار نوع اصلی از بورس ها فعالیت می کنند که هر یک به بخش خاصی از بازار مالی اختصاص دارند و نقش های مهمی در جذب سرمایه گذاری و تسهیل معاملات ایفا می نمایند. این بورس ها شامل بورس اوراق بهادار تهران، فرابورس ایران، بورس کالای ایران و بورس انرژی ایران هستند.

هر یک از این نهادها، با هدف سازماندهی و شفاف سازی معاملات در حوزه ی تخصصی خود، تحت نظارت سازمان بورس و اوراق بهادار فعالیت می کنند. این تنوع در بورس ها، به سرمایه گذاران امکان می دهد تا بر اساس نوع دارایی مورد علاقه، میزان ریسک پذیری و اهداف سرمایه گذاری خود، بازار مناسب را انتخاب کنند.

در ادامه به معرفی جزئیات، وظایف و ساختار هر یک از این بورس های مهم در بازار سرمایه ایران خواهیم پرداخت تا درک جامع تری از کارکرد آن ها حاصل شود. شناخت این تفاوت ها برای هر فردی که قصد ورود به دنیای سرمایه گذاری در ایران را دارد، حیاتی است.

بورس اوراق بهادار

بورس اوراق بهادار تهران، به عنوان قدیمی ترین و مهم ترین رکن بازار سرمایه در ایران، محلی رسمی و سازمان یافته برای معامله سهام شرکت ها و سایر اوراق بهادار نظیر اوراق مشارکت، اوراق قرضه دولتی و صکوک است. این بورس در بهمن ماه سال ۱۳۴۶ فعالیت خود را آغاز کرد و از آن زمان تاکنون نقش حیاتی در تأمین مالی شرکت های بزرگ و جذب سرمایه های مردمی ایفا نموده است.

هدف اصلی بورس اوراق بهادار تهران، ایجاد شفافیت در قیمت گذاری سهام بر اساس سازوکار عرضه و تقاضا، افزایش نقدشوندگی اوراق بهادار و حمایت از حقوق سرمایه گذاران است. این بورس به دو بازار اصلی تقسیم می شود: بازار اول و بازار دوم. شرکت هایی که قصد پذیرش در بازار اول را دارند، باید از شرایط سخت گیرانه تری در زمینه سرمایه ثبت شده، درصد سهام شناور، تعداد سهامداران و درصد حقوق صاحبان سهام برخوردار باشند. این الزامات به منظور تضمین شفافیت و اعتبار بیشتر در این بازار وضع شده اند.

بورس اوراق بهادار تهران، ستون فقرات بازار سرمایه ایران است که با فراهم آوردن بستری شفاف برای معاملات سهام و اوراق بهادار، نقش محوری در تامین مالی و جذب سرمایه های مردمی ایفا می کند.

بازار دوم، شرایط پذیرش منعطف تری دارد و محلی برای معامله سهام شرکت های کوچک تر یا شرکت هایی با ریسک پذیری بالاتر است. انواع ابزارهای مالی قابل معامله در این بورس شامل سهام عادی، اوراق مشارکت، اوراق بدهی (قرضه) و واحدهای صندوق های سرمایه گذاری می شوند. برای فعالیت در این بورس و انجام معاملات، دریافت کد بورسی از الزامات اولیه است.

جدول زیر معیارهای پذیرش در تابلوهای اصلی و فرعی بازار اول و بازار دوم بورس اوراق بهادار تهران را نشان می دهد:

الزام	تابلوی اصلی بازار اول	بازار دوم	تابلوی فرعی بازار اول
حداقل مبلغ سرمایه ثبت شده (میلیارد ریال)	۱۰۰۰	۲۰۰	۵۰۰
حداقل درصد سهام شناور	۲۰	۱۰	۱۵
حداقل تعداد سهامداران	۱۰۰۰	۲۵۰	۷۵۰
حداقل درصد حقوق صاحبان سهام	۳۰	۱۵	۲۰
حداقل قیمت بازار سهام (ریال)	۱۰۰۰	–	۱۰۰۰

فرابورس ایران

فرابورس ایران، به عنوان یکی دیگر از بخش های مهم بازار سرمایه کشور، در پاییز سال ۱۳۸۸ با هدف فراهم آوردن بستری برای معامله سهام شرکت هایی که به دلایل مختلف قادر به پذیرش در بورس اوراق بهادار تهران نیستند، آغاز به کار کرد. این بازار، ساختاری انعطاف پذیرتر و شرایط پذیرش ساده تری دارد و به شرکت های کوچک تر، تازه تأسیس یا شرکت هایی که در مراحل اولیه توسعه قرار دارند، امکان جذب سرمایه را می دهد.

فرابورس ایران تحت نظارت سازمان بورس و اوراق بهادار فعالیت می کند و نقش مهمی در توسعه بازار سرمایه و تعمیق آن ایفا می نماید. این بازار به چهار بخش اصلی تقسیم می شود که هر یک از آن ها دارای ویژگی های خاص خود هستند:

بازار اول: این بازار بیشترین حجم معاملات را در فرابورس به خود اختصاص می دهد و دارای دامنه نوسان ۵ درصدی و بدون حجم مبنا است. شرکت های پذیرفته شده در این بازار، از شفافیت و شرایط مالی نسبتاً مطلوبی برخوردارند.

بازار دوم: این بازار عمدتاً شامل سهام شرکت های سهامی عام است که ممکن است از نظر مالی یا سابقه فعالیت، شرایط لازم برای ورود به بازار اول را نداشته باشند. شرکت های زیان ده، شرکت های تازه تأسیس یا شرکت هایی که قصد تبدیل شدن از سهامی خاص به عام را دارند، می توانند در این بازار پذیرفته شوند.

بازار سوم: این بازار به معاملات اوراق بهادار شرکت هایی اختصاص دارد که هنوز فرآیند پذیرش کامل در بورس را طی نکرده اند، اما قصد ورود به بازار سرمایه را دارند. این بازار به نوعی مقدمه ای برای ورود شرکت ها به بازارهای اول و دوم فرابورس محسوب می شود و امکان تأمین مالی اولیه را برای آن ها فراهم می آورد.

بازار پایه: این بازار خود به سه تابلوی زرد، نارنجی و قرمز تقسیم می شود که بر اساس میزان ریسک سرمایه گذاری، شفافیت صورت های مالی، میزان بدهی و سایر عوامل دسته بندی می گردند. دامنه نوسان در بازار زرد مثبت و منفی ۳ درصد، در بازار نارنجی مثبت و منفی ۲ درصد و در بازار قرمز مثبت و منفی ۱ درصد است. این بازار برای شرکت هایی با شفافیت کمتر یا ریسک بالاتر طراحی شده است.

فرابورس ایران با انعطاف پذیری بیشتر در پذیرش شرکت ها، به عنوان پلی برای ورود کسب وکارهای کوچک تر و نوپا به بازار سرمایه عمل کرده و نقش مهمی در تنوع بخشی به فرصت های سرمایه گذاری ایفا می کند.

بورس کالا

بورس کالای ایران، یک بازار قانونمند و سازمان یافته است که در آن کالاهای گوناگون بر اساس سازوکار عرضه و تقاضا، قیمت گذاری و معامله می شوند. این بورس با هدف شفاف سازی قیمت ها، حذف واسطه های غیرضروری و ایجاد بستری عادلانه برای معاملات کالاهای اساسی و استراتژیک در اقتصاد ایران تأسیس شده است.

بورس کالای ایران در شهریورماه سال ۱۳۸۲ با نام سازمان کارگزاران بورس فلزات تهران آغاز به کار کرد و پس از آن، سازمان کارگزاران بورس کالای کشاورزی نیز در سال ۱۳۸۳ شروع به فعالیت نمود. در نهایت، این دو سازمان در سال ۱۳۸۶ ادغام شده و بورس کالای ایران را تشکیل دادند. کالاهایی مانند محصولات پتروشیمی، فلزات گوناگون (مانند مس، آلومینیوم، فولاد)، فرآورده های نفتی، محصولات کشاورزی (مانند گندم، ذرت، زعفران) و سیمان در این بورس معامله می شوند.

این بورس به کشف قیمت منصفانه کالاها کمک می کند و برای تولیدکنندگان و مصرف کنندگان، مرجع قابل اعتمادی برای قیمت گذاری محصولاتشان فراهم می آورد. بورس کالای ایران به چهار بازار اصلی تقسیم می شود:

بازار فیزیکی: اصلی ترین بخش بورس کالا است که در آن معاملات کالاهای واقعی و فیزیکی انجام می شود و خریداران پس از تکمیل معامله، کالای مورد نظر خود را تحویل می گیرند.

بازار فرعی: این بازار نیز به معاملات کالاهای فیزیکی اختصاص دارد، اما برای کالاهایی با حجم کمتر، شرایط خاص تر یا کالاهای جدید که هنوز به بلوغ کافی نرسیده اند، مورد استفاده قرار می گیرد.

بازار مشتقه: در این بازار، ابزارهای مالی مشتقه مانند قراردادهای آتی و اختیار معامله بر پایه کالاهای فیزیکی معامله می شوند. این بازار به فعالان اقتصادی امکان می دهد تا ریسک نوسانات قیمت کالاها را مدیریت کنند یا از تغییرات قیمت آتی سود ببرند.

بازار مالی: این بازار شامل ابزارهای مالی مرتبط با کالاها مانند گواهی سپرده کالایی (که نشان دهنده مالکیت بر مقدار مشخصی از یک کالای خاص در انبار است) و صندوق های سرمایه گذاری کالایی می شود. این ابزارها به سرمایه گذاران اجازه می دهند بدون نیاز به خرید فیزیکی کالا، در بازار کالا سرمایه گذاری کنند.

بورس انرژی

بورس انرژی ایران، یک بازار تخصصی و حیاتی در بازار سرمایه کشور است که در اسفند ماه سال ۱۳۹۱ با هدف ایجاد شفافیت، کارایی، افزایش نقدشوندگی و کشف قیمت منصفانه برای حامل های انرژی و محصولات وابسته به آن ها تأسیس شد. این بورس، بستری منظم و قانونمند برای خرید و فروش انواع محصولات انرژی فراهم می کند.

کالاهای قابل معامله در بورس انرژی ایران شامل نفت خام، گاز طبیعی، برق، انواع فرآورده های نفتی (مانند میعانات گازی، بنزین، گازوئیل، مازوت)، زغال سنگ و سایر مشتقات انرژی می شود. این بورس به تولیدکنندگان، پالایشگاه ها، نیروگاه ها و مصرف کنندگان بزرگ انرژی کمک می کند تا معاملات خود را با شفافیت و رقابت بیشتر انجام دهند و از انحصار در بازار جلوگیری شود.

بورس انرژی ایران نیز مانند سایر بورس ها، از بخش های مختلفی تشکیل شده است:

بازار فیزیکی: شامل تابلوهای برق، نفت، گاز و سایر حامل های انرژی است که در آن معاملات فیزیکی محصولات انرژی صورت می گیرد.

بازار مشتقه: این بازار شامل قراردادهای سلف موازی استاندارد، قراردادهای آتی و قراردادهای اختیار معامله بر روی حامل های انرژی است. این ابزارهای مالی به فعالان بازار امکان می دهند تا ریسک نوسانات قیمت انرژی را پوشش دهند و از فرصت های سرمایه گذاری در آینده بهره مند شوند.

بازار سایر اوراق بهادار قابل معامله: در این بازار، گواهی صندوق های سرمایه گذاری قابل معامله در حوزه انرژی و اوراق گواهی ظرفیت دادوستد می شوند که به سرمایه گذاران امکان می دهد به صورت غیرمستقیم در بازار انرژی سرمایه گذاری کنند.

بورس انرژی ایران دارای دو رینگ معاملاتی است: رینگ داخلی و رینگ بین المللی. در رینگ داخلی، منحصراً اشخاص حقوقی (شرکت ها، سازمان ها و نهادها) مجاز به معامله هستند. در مقابل، رینگ بین المللی، عرصه دادوستد برای طیف وسیع تری از شرکت کنندگان است؛ هم اشخاص حقیقی (افراد) و هم اشخاص حقوقی، اعم از ایرانی و خارجی، می توانند به خرید و فروش بپردازند. این امر به افزایش نقدشوندگی و تعاملات بین المللی در بازار انرژی کمک می کند و نقش مهمی در صادرات انرژی کشور ایفا می نماید.

سوالات متداول

بازار سرمایه چیست؟

بازار سرمایه مجموعه ای از نهادها، قوانین و ابزارهای مالی است که وظیفه جمع آوری پس اندازهای بلندمدت و هدایت آن ها به سمت سرمایه گذاری های مولد در اقتصاد ایران را بر عهده دارد. این بازار شامل بورس ها و فرابورس هاست که در آن ها اوراق بهادار بلندمدت مانند سهام و اوراق مشارکت معامله می شوند.

بورس چیست؟

بورس، یک بازار سازمان یافته و رسمی است که در آن معاملات اوراق بهادار (مانند سهام و اوراق مشارکت) یا کالاها (در بورس کالا و انرژی) تحت قوانین و مقررات مشخصی انجام می شود. هدف اصلی بورس، ایجاد شفافیت در قیمت گذاری، نقدشوندگی دارایی ها و حمایت از حقوق سرمایه گذاران است.

تفاوت بازار سرمایه و بازار پول چیست؟

تفاوت اصلی بازار سرمایه و بازار پول در سررسید ابزارهای مالی مورد معامله است. بازار پول بر ابزارهای مالی کوتاه مدت (کمتر از یک سال) با ریسک و بازدهی پایین تر تمرکز دارد، در حالی که بازار سرمایه به معاملات ابزارهای مالی بلندمدت (بیش از یک سال یا بدون سررسید) با ریسک و پتانسیل بازدهی بالاتر می پردازد.

بازار پایه فرابورس چیست؟

بازار پایه یکی از بخش های فرابورس ایران است که برای معامله سهام شرکت هایی طراحی شده که شرایط پذیرش در بازارهای اصلی بورس یا فرابورس را ندارند. این بازار خود به سه تابلوی زرد، نارنجی و قرمز تقسیم می شود که بر اساس شفافیت و ریسک شرکت ها دسته بندی شده اند و دامنه نوسان متفاوتی دارند.

بازار آتی کالا چیست؟

بازار آتی کالا بخشی از بورس کالای ایران است که در آن قراردادهای آتی (Futures Contracts) بر روی کالاهای فیزیکی معامله می شوند. این قراردادها، تعهدی برای خرید یا فروش مقدار مشخصی از یک کالا در آینده، با قیمتی که امروز توافق می شود، ایجاد می کنند. هدف آن پوشش ریسک نوسانات قیمت و سرمایه گذاری بر اساس پیش بینی های آتی است.