درچه صورت مهریه به زن تعلق نمیگیرد

مهریه از جمله حقوق مالی مهم و قانونی زن است که به محض وقوع عقد نکاح، زن مالک آن می شود و می تواند هر زمان که بخواهد آن را مطالبه کند. با این حال، در برخی موارد خاص و استثنائی که قانون مدنی ایران پیش بینی کرده است، ممکن است مهریه به زن تعلق نگیرد یا تنها بخشی از آن به او پرداخت شود. آگاهی از این شرایط، برای هر دو طرف عقد ازدواج ضروری است تا با شناخت دقیق حقوق و تکالیف خود، از بروز ابهامات و اختلافات آتی پیشگیری کنند. این مقاله به بررسی جامع و دقیق این موارد قانونی می پردازد و باورهای غلط رایج در این زمینه را روشن می سازد.

مهریه، مالی است که به موجب عقد نکاح به زن تعلق می گیرد و شرع و قانون آن را به رسمیت شناخته اند. این حق مالی، پشتوانه ای برای زن در طول زندگی مشترک و پس از آن محسوب می شود. اما این تصور که مهریه تحت هر شرایطی به زن تعلق می گیرد، همیشه صحیح نیست. قانونگذار در شرایط مشخصی، عدم تعلق کامل یا جزئی مهریه به زن را پیش بینی کرده است. درک این موارد قانونی برای زوجین، خصوصاً در آستانه ازدواج یا درگیر مسائل حقوقی خانواده، از اهمیت بالایی برخوردار است. با شناخت این شرایط، افراد می توانند تصمیمات آگاهانه تری در زندگی مشترک و مسائل حقوقی مرتبط با آن اتخاذ کنند و از سردرگمی ها و پیامدهای ناخواسته جلوگیری به عمل آورند.

کلیات مهریه و مفاهیم اولیه

برای فهم بهتر شرایط عدم تعلق مهریه، ابتدا لازم است با مفاهیم و انواع مهریه آشنا شویم. مهریه در واقع تعهدی مالی است که مرد در هنگام عقد نکاح بر ذمه خود می گیرد و به زن می پردازد. این تعهد می تواند نقدی، غیرنقدی (مانند ملک، سکه، طلا) یا حتی انجام یک عمل مشروع و دارای ارزش مالی باشد.

تعریف مهریه

مهریه، به زبان ساده، مالی است که مرد در زمان عقد نکاح به زن می پردازد یا متعهد به پرداخت آن می شود. این مال می تواند به صورت عندالمطالبه (زن هر زمان بخواهد می تواند آن را مطالبه کند) یا عندالاستطاعه (مرد تنها در صورت توانایی مالی به پرداخت آن مکلف است) باشد. به محض اینکه عقد نکاح به درستی و با رعایت تمامی شرایط قانونی و شرعی واقع شود، زن مالک مهریه خود می شود، حتی اگر هنوز آن را دریافت نکرده باشد. این مالکیت به او اجازه می دهد تا هر تصرفی که بخواهد در مهریه خود داشته باشد، مانند بخشیدن یا مطالبه آن.

انواع مهریه

مهریه در قانون مدنی ایران به سه دسته اصلی تقسیم می شود که هر یک شرایط خاص خود را دارند:

مهرالمسمی

مهرالمسمی، مهریه ای است که مقدار و نوع آن به صورت دقیق و مشخص در هنگام عقد نکاح با توافق زوجین تعیین و در سند ازدواج درج می شود. این رایج ترین نوع مهریه است و اکثر ازدواج ها با تعیین مهرالمسمی صورت می گیرد. به محض جاری شدن عقد نکاح صحیح، زن مالک تمام مهرالمسمی می شود و حق مطالبه آن را پیدا می کند.

مهرالمثل

مهرالمثل زمانی مطرح می شود که در عقد نکاح دائم، مهریه به هیچ وجه تعیین نشده باشد یا اگر تعیین شده، باطل بوده و نزدیکی میان زوجین اتفاق افتاده باشد. در این حالت، دادگاه با در نظر گرفتن شرایط و موقعیت زن از قبیل سن، تحصیلات، وضعیت خانوادگی، اجتماعی و شأن او، مقداری را به عنوان مهریه تعیین می کند. به عبارت دیگر، مهرالمثل، مهریه ای است که عرف و عادت جامعه و موقعیت زن تعیین کننده آن است، نه توافق اولیه زوجین. برای تعلق مهرالمثل، وقوع نزدیکی میان زن و مرد ضروری است.

مهرالمتعه

مهرالمتعه در شرایطی به زن تعلق می گیرد که در عقد نکاح دائم، مهریه تعیین نشده باشد و قبل از اینکه نزدیکی میان زوجین واقع شود، مرد همسر خود را طلاق دهد. در این صورت، دادگاه با توجه به وضعیت مالی مرد (و نه شأن زن)، مبلغی را به عنوان مهرالمتعه برای زن تعیین می کند. تفاوت اصلی آن با مهرالمثل این است که در مهرالمتعه، نزدیکی واقع نشده است و مبنای تعیین آن، وسع و توانایی مالی مرد است، در حالی که در مهرالمثل، نزدیکی صورت گرفته و شأن زن معیار تعیین مهریه است.

زمان مالکیت زن بر مهریه

بر اساس ماده 1082 قانون مدنی جمهوری اسلامی ایران، «به محض وقوع عقد نکاح، زن مالک مهر می شود و می تواند هر نوع تصرفی که بخواهد در آن بنماید.» این ماده نشان می دهد که مالکیت زن بر مهریه، مستقل از زمان پرداخت یا حتی وقوع نزدیکی است. به این معنا که حتی اگر مرد مهریه را هنوز پرداخت نکرده باشد، زن بلافاصله پس از عقد، از نظر قانونی مالک آن محسوب می شود و حق مطالبه و تصرف در آن را دارد. این موضوع اهمیت ویژه ای در مباحث مربوط به عدم تعلق مهریه پیدا می کند، زیرا در برخی شرایط، این مالکیت کامل ممکن است دچار تغییر شود یا از ابتدا شکل نگیرد.

انواع پرداخت مهریه: عندالمطالبه و عندالاستطاعه

نحوه پرداخت مهریه نیز می تواند بر روند وصول آن تأثیرگذار باشد:

• عندالمطالبه: در این حالت، زن هر زمان که بخواهد می تواند مهریه خود را از مرد مطالبه کند و مرد مکلف به پرداخت آن است.
• عندالاستطاعه: در این نوع مهریه، زن تنها زمانی می تواند مهریه خود را مطالبه کند که مرد توانایی مالی برای پرداخت آن را داشته باشد. اثبات توانایی مالی مرد بر عهده زن است.

با وجود این تفاوت ها در نحوه مطالبه، در هر دو حالت، زن مالک مهریه خود به شمار می رود و حق او بر مهریه ثابت است، مگر اینکه شرایط قانونی خاصی که در ادامه به آن ها اشاره می شود، رخ دهد.

مواردی که مهریه اصلاً به زن تعلق نمی گیرد (صفر شدن مهریه)

در شرایطی بسیار خاص و محدود، قانونگذار عدم تعلق کامل مهریه به زن را پیش بینی کرده است. این موارد عمدتاً به بطلان عقد نکاح، فوت یکی از زوجین قبل از تعیین مهریه و نزدیکی، یا فسخ نکاح قبل از نزدیکی مربوط می شود.

1. بطلان عقد نکاح

یکی از اصلی ترین دلایلی که باعث می شود مهریه به زن تعلق نگیرد، باطل بودن عقد نکاح است. عقد نکاح باطل به عقدی گفته می شود که از ابتدا، شرایط صحت قانونی و شرعی ازدواج را نداشته باشد. این شرایط شامل موانعی مانند ازدواج با محارم، ازدواج با فردی که در عده دیگری است، یا عدم رعایت سایر شرایط اساسی صحت عقد نکاح می شود.

بر اساس ماده 1089 قانون مدنی: «هرگاه عقد نکاح باطل باشد و نزدیکی واقع نشده باشد، زن حق مهر ندارد و اگر در صورت جهل به بطلان، نزدیکی واقع شده باشد، زن مستحق مهرالمثل است.» این ماده به وضوح بیان می کند که:

• اگر عقد باطل باشد و نزدیکی (دخول) بین زوجین صورت نگرفته باشد، زن مستحق هیچ مهری، چه مهرالمسمی و چه مهرالمثل، نخواهد بود. در این حالت، مهریه به طور کامل ساقط می شود.
• اما اگر عقد باطل باشد و زن از بطلان عقد بی خبر باشد (جاهل به بطلان عقد) و نزدیکی نیز صورت گرفته باشد، زن مستحق مهرالمثل است. در این شرایط، مهرالمسمی (مهریه ای که ممکن بود در عقد باطل تعیین شده باشد) به زن تعلق نمی گیرد، زیرا عقد از ابتدا باطل بوده و تعهد به مهرالمسمی نیز باطل است. با این حال، به دلیل وقوع نزدیکی و عدم آگاهی زن، قانون مهرالمثل را برای او در نظر گرفته تا جبران خسارت شود.

به عنوان مثال، اگر مردی با خواهر زن خود در زمان حیات همسرش ازدواج کند (در حالی که عقد اول هنوز پابرجاست)، این ازدواج باطل است. اگر نزدیکی صورت نگرفته باشد، زن دوم هیچ مهریه ای دریافت نخواهد کرد. اما اگر زن دوم از بطلان این ازدواج بی خبر بوده و نزدیکی نیز صورت گرفته باشد، او مستحق مهرالمثل خواهد بود.

بر اساس ماده 1089 قانون مدنی: «هرگاه عقد نکاح باطل باشد و نزدیکی واقع نشده باشد، زن حق مهر ندارد و اگر در صورت جهل به بطلان، نزدیکی واقع شده باشد، زن مستحق مهرالمثل است.»

2. فوت یکی از زوجین قبل از تعیین مهریه و قبل از نزدیکی

یکی دیگر از شرایطی که ممکن است باعث عدم تعلق مهریه به زن شود، فوت یکی از زوجین در وضعیت خاص است. این مورد تنها در صورتی رخ می دهد که مهریه در عقد تعیین نشده باشد و نزدیکی نیز صورت نگرفته باشد.

بر اساس ماده 1088 قانون مدنی: «هرگاه یکی از زوجین قبل از نزدیکی بمیرد و مهر هم معین نشده باشد، زن هیچ گونه مهری ندارد.» این ماده روشن می کند:

• اگر عقد نکاح دائم باشد.
• مهریه در زمان عقد تعیین نشده باشد.
• قبل از اینکه نزدیکی میان زوجین واقع شود، یکی از آن ها (چه مرد و چه زن) فوت کند.

در این سه شرط، زن مستحق هیچ مهری، حتی مهرالمتعه (که در طلاق قبل از نزدیکی به زن داده می شود) نخواهد بود. دلیل این امر آن است که هنوز نه مهری تعیین شده و نه نزدیکی ای صورت گرفته که مبنای تعیین مهرالمثل باشد. پس، حق مالی به نام مهریه برای زن ایجاد نمی شود.

نکته مهم این است که این حالت با شرایطی که مهریه تعیین شده و فوت رخ می دهد، متفاوت است. اگر مهریه در عقد تعیین شده باشد و یکی از زوجین قبل از نزدیکی فوت کند، زن (یا ورثه زن متوفی) مستحق تمام مهریه است، زیرا مالکیت بر مهریه به محض عقد ایجاد می شود. ماده 1088 صرفاً به حالتی اشاره دارد که مهر معین نشده باشد.

3. فسخ نکاح به دلیل عیوب (قبل از نزدیکی)

فسخ نکاح با طلاق تفاوت دارد. طلاق صرفاً به اراده زوجین یا حکم دادگاه صورت می گیرد، در حالی که فسخ نکاح به دلیل وجود عیوب خاص در یکی از طرفین است که از ابتدا وجود داشته اند و منجر به از بین رفتن اساس عقد می شوند.

بر اساس ماده 1101 قانون مدنی: «هرگاه عقد نکاح قبل از نزدیکی به جهتی فسخ شود، زن حق مهر ندارد، مگر در صورتی که موجب فسخ عنن باشد که در این صورت با وجود فسخ نکاح، زن مستحق نصف مهر است.»

این ماده بیان می کند:

• اگر نکاح به دلیل وجود یکی از عیوب قانونی (مانند عیوب موجب فسخ در مرد: عنن، خصاء، مقطوع بودن آلت رجولیت؛ و در زن: قرن، جذام، برص، افضاء، زمین گیری و نابینایی از دو چشم، طبق مواد 1122 و 1123 قانون مدنی) فسخ شود و نزدیکی قبل از فسخ صورت نگرفته باشد، زن هیچ مهری دریافت نخواهد کرد.

تنها یک استثنا در این قاعده وجود دارد:

• اگر علت فسخ، عنن (ناتوانی مرد در برقراری رابطه زناشویی) باشد، در این صورت حتی اگر نزدیکی هم صورت نگرفته باشد، زن مستحق نصف مهریه خواهد بود. این استثنا برای جبران آسیبی است که به زن وارد شده است.

لازم به ذکر است که اگر فسخ نکاح بعد از نزدیکی صورت گیرد، زن مستحق تمام مهریه خواهد بود، مگر اینکه فسخ به دلیل تدلیس و فریب خود زن باشد که در آن صورت ممکن است مرد بتواند تمام یا بخشی از مهریه پرداخت شده را استرداد کند.

مواردی که مهریه کامل به زن تعلق نمی گیرد (بخشی از مهریه یا مهرالمثل)

علاوه بر مواردی که مهریه به طور کلی ساقط می شود، شرایطی نیز وجود دارد که زن تمام مهریه خود را دریافت نمی کند و تنها مستحق دریافت نصف آن یا مهرالمثل می شود. این موارد بیشتر به طلاق قبل از نزدیکی یا اقدام خود زن در خصوص مهریه اش مربوط می شود.

1. طلاق قبل از نزدیکی (عدم دخول)

یکی از شایع ترین مواردی که باعث می شود زن تمام مهریه خود را دریافت نکند، طلاق قبل از وقوع نزدیکی (دخول) است. در این حالت، قانونگذار حکم مشخصی را تعیین کرده است.

بر اساس ماده 1092 قانون مدنی: «هرگاه شوهر قبل از نزدیکی، زن خود را طلاق دهد، زن مستحق نصف مهر خواهد بود و اگر شوهر بیش از نصف مهر را قبلاً داده باشد، حق دارد مازاد از نصف را عيناً یا مثلاً یا قیمتاً استرداد کند.»

این ماده به وضوح بیان می کند:

• اگر طلاق قبل از نزدیکی صورت گیرد، زن تنها مستحق نصف مهریه تعیین شده (مهرالمسمی) است.
• اگر مرد قبلاً تمام مهریه یا بیش از نصف آن را به زن پرداخت کرده باشد، حق دارد مبلغ اضافی را از زن پس بگیرد. این استرداد می تواند به همان صورت عین مال (مثلاً اگر سکه داده باشد، سکه را پس بگیرد) یا به صورت مثل (اگر کالای مثلی داده باشد) یا قیمت آن (اگر مال قیمی داده باشد) صورت پذیرد.

حال اگر در زمان عقد، مهریه تعیین نشده باشد و طلاق قبل از نزدیکی اتفاق بیفتد، تکلیف چیست؟

بر اساس ماده 1093 قانون مدنی: «هرگاه مهر در عقد ذکر نشده باشد و شوهر قبل از نزدیکی و تعیین مهر زن خود را طلاق دهد، زن مستحق مهرالمتعه است.»

در این حالت، همانطور که قبلاً توضیح داده شد، زن مستحق مهرالمتعه خواهد بود که مقدار آن با توجه به وضعیت مالی مرد توسط دادگاه تعیین می شود.

ماده 1092 قانون مدنی: «هرگاه شوهر قبل از نزدیکی، زن خود را طلاق دهد، زن مستحق نصف مهر خواهد بود و اگر شوهر بیش از نصف مهر را قبلاً داده باشد، حق دارد مازاد از نصف را عيناً یا مثلاً یا قیمتاً استرداد کند.»

2. بخشیدن مهریه توسط زن (ابراء ذمه شوهر)

یکی از رایج ترین راه هایی که مهریه به زن تعلق نمی گیرد (یا به عبارتی، مرد از پرداخت آن معاف می شود)، بخشیدن مهریه توسط خود زن است. این عمل حقوقی با عنوان ابراء ذمه شناخته می شود.

ابراء ذمه به معنای اسقاط حق دینی است. یعنی زن (طلبکار مهریه) با اراده و اختیار خود، دین (مهریه) را از گردن مرد (بدهکار مهریه) ساقط می کند. با این اقدام، مرد از پرداخت مهریه مبرا می شود و زن دیگر حق مطالبه مهریه را نخواهد داشت.

برای صحت بخشش مهریه (ابراء ذمه)، شرایط قانونی خاصی باید وجود داشته باشد:

• عقل و بلوغ زن: زن باید به سن قانونی بلوغ رسیده و از سلامت عقل برخوردار باشد تا بتواند تصمیم حقوقی بگیرد.
• قصد و اختیار: بخشش مهریه باید با قصد و اراده آزادانه زن و بدون هیچ گونه اکراه، اجبار یا تهدید صورت گیرد.
• صراحت در ابراء: بهتر است بخشش مهریه به صورت صریح و روشن باشد و شکی در آن نباشد. معمولاً این عمل در اسناد رسمی (مانند سند اقرارنامه در دفتر اسناد رسمی) یا در محضر دادگاه ثبت می شود تا از هرگونه ابهام یا انکار بعدی جلوگیری شود.

تفاوت ابراء با هبه (هدیه):
در برخی موارد، ممکن است زن مهریه را در قالب هبه (هدیه) به شوهر خود ببخشد. تفاوت مهم هبه با ابراء این است که در هبه، اگر عین مال باقی باشد، زن می تواند از هبه خود رجوع کند (آن را پس بگیرد)، مگر اینکه هبه به قصد قربت باشد. اما در ابراء ذمه، دین ساقط شده و زن دیگر حق رجوع و مطالبه مهریه را ندارد. بنابراین، برای اطمینان از عدم تعلق مهریه به زن در آینده، اقدام از طریق ابراء ذمه مطمئن تر از هبه است.

3. طلاق خلع و مبارات

طلاق خلع و مبارات، دو نوع طلاق بائن هستند که در آن ها زن با بخشش مالی به مرد، رضایت او را برای طلاق جلب می کند. در این طلاق ها نیز مهریه به زن تعلق نمی گیرد یا به عبارتی، زن حق خود را بذل می کند.

طلاق خلع

طلاق خلع زمانی اتفاق می افتد که زن از زندگی با مرد کراهت شدیدی دارد و حاضر است در ازای طلاق، تمام یا بخشی از مهریه خود یا مال دیگری را به مرد ببخشد. در واقع، این طلاق با توافق زن و مرد بر سر مبلغی (بذل مهریه یا مال دیگر) صورت می گیرد. زن با بذل مهریه، مرد را راضی به طلاق می کند.

طلاق مبارات

طلاق مبارات نیز نوعی طلاق بائن است که در آن، کراهت از یکدیگر متقابل است؛ یعنی هم زن از مرد و هم مرد از زن کراهت دارد. در این نوع طلاق نیز زن برای جدایی، تمام یا بخشی از مهریه خود یا مال دیگری را به مرد می بخشد، اما میزان مالی که زن می بخشد، نمی تواند بیشتر از مهریه او باشد.

امکان رجوع از بذل مهریه:
نکته حقوقی مهم در طلاق خلع و مبارات این است که این طلاق ها از نوع بائن هستند، به این معنی که مرد در دوران عدّه (مدت زمانی که زن پس از طلاق باید منتظر بماند) حق رجوع به زن را ندارد. اما زن در طول دوران عدّه، این امکان را دارد که از بذل مهریه خود رجوع کند (مالی که بخشیده را پس بگیرد). اگر زن از بذل خود رجوع کند، طلاق از بائن به رجعی تبدیل می شود و مرد نیز حق رجوع به زندگی مشترک را پیدا می کند. در صورت رجوع زن از بذل مهریه، حق مهریه او مجدداً برقرار می شود و مرد مکلف به پرداخت آن خواهد بود.

باورهای غلط رایج درباره عدم تعلق مهریه (و پاسخ های قانونی)

در جامعه، باورهای غلط و تصورات نادرستی درباره شرایط عدم تعلق مهریه به زن وجود دارد که می تواند منجر به سردرگمی و تصمیمات اشتباه شود. در این بخش، به مهم ترین این باورها و پاسخ های قانونی آن ها می پردازیم.

1. خیانت زن/رابطه نامشروع/زنا

یکی از شایع ترین باورهای غلط این است که اگر زن مرتکب خیانت، رابطه نامشروع یا زنا شود، حق مهریه خود را از دست می دهد.

پاسخ قانونی: این باور کاملاً اشتباه است. مهریه یک حق مالی است که به محض وقوع عقد نکاح برای زن ایجاد می شود (ماده 1082 قانون مدنی). این حق، مستقل از مسائل اخلاقی، رفتاری یا ارتکاب جرم از سوی زن است. قانونگذار در هیچ یک از مواد قانون مدنی، خیانت یا رابطه نامشروع زن را به عنوان یکی از موارد سقوط یا عدم تعلق مهریه ذکر نکرده است. حتی اگر زن مرتکب جرمی مانند زنا شود، این موضوع ممکن است مجازات کیفری برای او در پی داشته باشد، اما هیچ تأثیری بر حق او برای دریافت مهریه نخواهد داشت. رویه قضایی نیز به طور قاطع این موضوع را تأیید می کند.

2. عدم تمکین زن (نشوز)

باور غلط دیگری که در میان عموم رواج دارد، این است که عدم تمکین زن (نشوز) باعث می شود مهریه به او تعلق نگیرد.

پاسخ قانونی: این باور نیز نادرست است. عدم تمکین زن (یعنی زن بدون دلیل موجه از انجام وظایف زناشویی خود امتناع کند) صرفاً باعث می شود که حق دریافت نفقه از او سلب شود. نفقه و مهریه دو حق مالی کاملاً جداگانه هستند. مهریه یک دین و تعهد مالی است که با عقد نکاح بر ذمه مرد قرار می گیرد و عدم تمکین زن هیچ تأثیری بر این دین و حق او برای مطالبه مهریه ندارد. مرد همچنان مکلف به پرداخت مهریه است، حتی اگر زن ناشزه باشد.

3. طلاق از طرف زن

برخی تصور می کنند که اگر زن درخواست طلاق کند، به طور خودکار حق مهریه خود را از دست می دهد.

پاسخ قانونی: صرف اینکه زن درخواست طلاق کند، به معنای از دست دادن مهریه نیست. زن می تواند به دلایل مختلفی مانند عسر و حرج (سختی و مشقت در زندگی) یا داشتن حق وکالت در طلاق (با شرایط ضمن عقد یا وکالت بلاعزل) درخواست طلاق دهد و در عین حال، مهریه خود را نیز مطالبه کند. تنها زمانی که زن با درخواست طلاق، مهریه خود را بذل (بخشش) می کند، مانند طلاق خلع و مبارات، حق دریافت مهریه را از دست می دهد. این بذل مهریه یک اقدام اختیاری از سوی زن برای جلب رضایت مرد به طلاق است و نه نتیجه اجباری درخواست طلاق از سوی او.

در واقع، این باورهای غلط ناشی از عدم اطلاع دقیق از تفاوت های حقوقی بین نفقه، مهریه و شرایط طلاق است. مهریه یک دین مستقل است که به ندرت ساقط می شود و صرفاً در شرایط قانونی خاصی که پیشتر توضیح داده شد، ممکن است به زن تعلق نگیرد یا بخشی از آن کاهش یابد.

جدول مقایسه ای جامع انواع مهریه

برای درک بهتر تفاوت های اساسی بین انواع مهریه، جدول زیر به صورت جامع و خلاصه ویژگی های هر یک را نشان می دهد:

ویژگی	مهرالمسمی (مهریه عادی)	مهرالمثل	مهرالمتعه
تعریف	مهریه مشخص شده در عقد نکاح با توافق زوجین.	مهریه نامشخص در عقد، تعیین شده توسط دادگاه پس از نزدیکی.	مهریه نامشخص در عقد، تعیین شده توسط دادگاه قبل از نزدیکی و طلاق.
مبنا	توافق صریح طرفین در زمان عقد.	عرف، شأن زن، موقعیت خانوادگی و اجتماعی او.	وضعیت مالی و توانایی مرد.
زمان تعیین	هنگام عقد نکاح.	پس از وقوع نزدیکی و به حکم دادگاه.	پس از طلاق و قبل از نزدیکی و به حکم دادگاه.
شرط نزدیکی	برای تعلق کامل، نزدیکی شرط نیست (اما برای مطالبه کامل در صورت طلاق قبل از نزدیکی، نصف می شود).	الزامی است.	الزامی نیست (در واقع، عدم نزدیکی شرط تعیین آن است).
مقدار	ثابت و توافق شده (قابل تغییر تنها با توافق جدید).	متغیر و بر اساس تشخیص دادگاه (کارشناس رسمی).	متغیر و بر اساس تشخیص دادگاه (وضعیت مالی مرد).
مثال	100 سکه بهار آزادی	تعیین مبلغی متناسب با شأن زن پس از نزدیکی در عقدی که مهریه نداشته.	تعیین مبلغی متناسب با تمکن مرد پس از طلاق قبل از نزدیکی در عقدی که مهریه نداشته.

توصیه های حقوقی مهم و پایانی

مسائل مربوط به مهریه و حقوق خانواده، دارای پیچیدگی های خاص خود هستند و درک دقیق قوانین برای عموم مردم دشوار است. برای اطمینان از حفظ حقوق خود و پیشگیری از مشکلات حقوقی آتی، توجه به نکات زیر ضروری است:

1. مشاوره با وکیل متخصص:
   پیش از هر گونه اقدام حقوقی مهم مانند عقد نکاح، طلاق، بخشش مهریه، یا هر دعوای خانوادگی دیگر، حتماً با یک وکیل متخصص و باتجربه در امور خانواده مشورت کنید. وکیل می تواند شما را با جزئیات قانونی مرتبط با شرایط خاصتان آشنا کرده و بهترین راهکار را ارائه دهد.
2. رسمی کردن بخشش مهریه:
   اگر قصد بخشیدن مهریه (ابراء ذمه) را دارید، حتماً این کار را به صورت رسمی و با مراجعه به دفاتر اسناد رسمی یا در محضر دادگاه انجام دهید. انجام این کار به صورت کتبی و رسمی، از هرگونه ابهام یا انکار بعدی جلوگیری می کند و اعتبار حقوقی بخشش را تضمین می نماید.
3. آگاهی از تبعات حقوقی:
   قبل از امضای هر سند یا انجام هر اقدامی در مورد مهریه، از تمامی تبعات حقوقی آن کاملاً آگاه شوید. عجله و ناآگاهی می تواند منجر به از دست رفتن حقوق شما یا ایجاد مسئولیت های ناخواسته شود.
4. اهمیت سند رسمی ازدواج:
   اطمینان حاصل کنید که مهریه به صورت دقیق و کامل در سند رسمی ازدواج شما ثبت شده است. این سند، مهم ترین مدرک برای اثبات حق مهریه شماست.
5. شناخت حقوق و تکالیف:
   با آگاهی از حقوق و تکالیف زناشویی خود، می توانید از بروز بسیاری از اختلافات پیشگیری کنید. دانش حقوقی، ابزاری قدرتمند برای مدیریت روابط خانوادگی و حل و فصل اختلافات است.

همانطور که مشاهده شد، عدم تعلق مهریه به زن، امری نادر و محدود به شرایط خاص قانونی است. مهریه در اکثر موارد، یک حق مسلم و پابرجاست که زن می تواند آن را مطالبه کند. با این حال، درک صحیح همین موارد محدود، می تواند از بروز سوءتفاهم ها و ضررهای مالی و معنوی جلوگیری کند.

نتیجه گیری

مهریه به عنوان یک حق مالی مهم و پشتوانه قانونی برای زن در عقد نکاح، به محض جاری شدن عقد صحیح، به ملکیت او در می آید. با این وجود، در مواردی خاص و استثنایی که در قانون مدنی به تفصیل بیان شده اند، ممکن است زن تمام یا بخشی از مهریه خود را دریافت نکند. این شرایط عمدتاً شامل بطلان عقد نکاح، فوت یکی از زوجین قبل از تعیین مهریه و وقوع نزدیکی، فسخ نکاح قبل از نزدیکی (با استثناء عنن)، طلاق قبل از نزدیکی (که منجر به تعلق نصف مهریه می شود)، بخشش مهریه توسط خود زن (ابراء ذمه) و همچنین طلاق های خلع و مبارات (که در آن ها زن مهریه خود را بذل می کند) می شوند.

از سوی دیگر، باورهای غلط رایجی مانند تأثیر خیانت زن، عدم تمکین یا صرف درخواست طلاق از سوی زن بر سقوط مهریه، از نظر قانونی فاقد اعتبار هستند و مهریه در این موارد همچنان به زن تعلق می گیرد. پیچیدگی های قوانین خانواده و تنوع شرایط هر پرونده، اهمیت مشاوره با وکیل متخصص را دوچندان می کند تا زوجین بتوانند با آگاهی کامل از حقوق و تعهدات خود، تصمیمات درست و منطقی اتخاذ کنند و از بروز مشکلات حقوقی ناخواسته جلوگیری نمایند.

سوالات متداول

آیا در عقد موقت (صیغه)، مهریه به زن تعلق نمی گیرد؟

خیر، در عقد موقت (صیغه) نیز تعیین مهریه از شرایط صحت عقد است و در صورت صحت عقد و تعیین مهریه، زن مالک مهریه می شود و می تواند آن را مطالبه کند. در صورت عدم تعیین مهریه در عقد موقت، عقد باطل است.

اگر زن باکره باشد و طلاق بگیرد، مهریه کامل می گیرد؟

خیر، اگر زن باکره باشد و قبل از نزدیکی طلاق بگیرد، بر اساس ماده 1092 قانون مدنی، مستحق نصف مهریه تعیین شده خواهد بود.

آیا در صورت پنهان کاری بیماری زن قبل از ازدواج، مهریه تعلق نمی گیرد؟

این موضوع بستگی به نوع بیماری و زمان اطلاع مرد دارد. اگر بیماری از عیوب موجب فسخ نکاح باشد و مرد قبل از نزدیکی از آن مطلع شود، می تواند عقد را فسخ کند و در این صورت مهریه به زن تعلق نمی گیرد (به جز استثناء عنن). اگر بعد از نزدیکی فسخ شود، مهریه کامل تعلق می گیرد و مرد می تواند از باب تدلیس، خسارت را مطالبه کند.

آیا مرد می تواند مهریه را در صورت اثبات سوء رفتار زن ندهد؟

خیر، سوء رفتار زن (مانند بدرفتاری یا اعتیاد) به تنهایی باعث سقوط حق مهریه نمی شود. مهریه یک دین مستقل است و به رفتار زن ارتباطی ندارد، مگر اینکه سوء رفتار به حدی باشد که منجر به طلاق خلع و بذل مهریه توسط زن شود.

آیا در طلاق توافقی، مهریه همیشه پرداخت می شود؟

در طلاق توافقی، زن و مرد می توانند درباره تمام مسائل از جمله مهریه توافق کنند. زن می تواند تمام مهریه خود را ببخشد، بخشی از آن را ببخشد یا بر سر نحوه پرداخت آن (مانلاً تقسیط) توافق کند. پرداخت یا عدم پرداخت مهریه در طلاق توافقی بستگی به توافق زوجین دارد.

در صورت عدم تعیین مهریه و طلاق بدون نزدیکی، آیا زن می تواند بابت مدت عقد، مبلغی دریافت کند؟

خیر، در صورت عدم تعیین مهریه و طلاق قبل از نزدیکی، زن مستحق مهرالمتعه خواهد بود (ماده 1093 قانون مدنی) که مبلغ آن با توجه به وضعیت مالی مرد تعیین می شود و ربطی به مدت زمان عقد ندارد.

چه زمانی زن حق دریافت مهریه کامل خود را از دست می دهد؟

زن در مواردی مانند فسخ نکاح قبل از نزدیکی (جز عنن)، طلاق قبل از نزدیکی (که مستحق نصف مهریه می شود)، بطلان عقد نکاح قبل از نزدیکی، فوت یکی از زوجین قبل از تعیین مهریه و نزدیکی، یا بذل مهریه در طلاق خلع و مبارات، حق دریافت مهریه کامل خود را از دست می دهد.