خلاصه کتاب راهنمای زبان شناسی شناختی ( نویسنده جان آر تیلور، جانت لیتل مور )

کتاب راهنمای زبان شناسی شناختی اثر جان آر. تیلور و جانت لیتل مور، یک منبع جامع و معتبر برای درک عمیق اصول، نظریه ها و رویکردهای نوین در حوزه زبان شناسی شناختی است که ارتباط پیچیده زبان، ذهن و تجربه انسانی را بررسی می کند. این اثر برای دانشجویان، پژوهشگران و تمامی علاقه مندان به فهم رابطه زبان و شناخت، بینشی دقیق و ساختاریافته ارائه می دهد.

زبان شناسی شناختی، رویکردی پویا و میان رشته ای در مطالعه زبان است که در دهه های اخیر، اهمیت روزافزونی یافته است. این حوزه به دنبال کشف چگونگی ارتباط زبان با فرآیندهای ذهنی و تجربیات حسی انسان است. کتاب «راهنمای زبان شناسی شناختی» (The Bloomsbury Companion to Cognitive Linguistics)، که توسط دو چهره برجسته این رشته، پروفسور جان آر. تیلور و دکتر جانت لیتل مور، به نگارش درآمده، به عنوان یک مرجع ضروری برای فهم این دیدگاه نوآورانه شناخته می شود. جان آر. تیلور، استاد زبان شناسی در دانشگاه اوتاگو نیوزلند و جانت لیتل مور، استاد زبان شناسی کاربردی در دانشگاه بیرمنگام انگلستان، هر دو دارای سوابق درخشان و تألیفات متعدد در زمینه زبان شناسی شناختی هستند که عمق تخصص آن ها را در این زمینه نشان می دهد. این کتاب، نه تنها به معرفی مفاهیم بنیادین می پردازد، بلکه به تفصیل نظریات کلیدی و چهره های تأثیرگذار این رشته را نیز مورد بررسی قرار می دهد و به همین دلیل، برای هر فردی که به دنبال درک جامع از زبان شناسی شناختی است، ارزشمند خواهد بود.

بخش اول: مقدمه ای بر زبان شناسی شناختی و مفاهیم بنیادین

بررسی مفهوم و جایگاه زبان شناسی شناختی

زبان شناسی شناختی یک نظریه واحد و ثابت نیست، بلکه مجموعه ای از رویکردها و اصول است که بر این باورند که زبان، نه یک پدیده خودگردان و مستقل، بلکه عمیقاً با ساختارهای شناختی و تجربیات بدنی انسان مرتبط است. این دیدگاه در تقابل با زبان شناسی زایشی و صورت گرا قرار می گیرد که زبان را نظامی مستقل و خودکفا تلقی می کنند. در زبان شناسی شناختی، زبان به عنوان ابزاری قدرتمند برای سازماندهی، پردازش و انتقال اطلاعات جهان پیرامون به شمار می آید. این رویکرد، زبان را بازتابی از نحوه عملکرد ذهن انسان در درک، دسته بندی و تعامل با واقعیت می داند. انعطاف پذیری زبان شناسی شناختی سبب شده تا این حوزه بتواند با سایر علوم شناختی مانند روان شناسی، عصب شناسی، و فلسفه ارتباط تنگاتنگی برقرار کند و به این ترتیب، به تبیین های جامع تری از پدیده های زبانی دست یابد. این رویکرد به جای تمرکز صرف بر قواعد صوری زبان، بر چگونگی شکل گیری معنا در ذهن و نقش تجربه در این فرآیند تأکید می کند.

موضوعات پژوهش پیرامون زبان شناسی شناختی

زبان شناسی شناختی به طیف وسیعی از پدیده های زبانی و شناختی می پردازد که هر یک از آن ها پنجره ای به سوی درک عمیق تر ارتباط زبان و ذهن می گشایند. این موضوعات کلیدی، هسته اصلی پژوهش در این حوزه را تشکیل می دهند و نقش حیاتی در تبیین پدیده های مختلف زبانی ایفا می کنند. در ادامه، به بررسی تفصیلی این موضوعات می پردازیم:

مقوله بندی

مقوله بندی یکی از اساسی ترین فرآیندهای شناختی است که به انسان امکان می دهد تا دنیای پیچیده اطراف خود را سازماندهی کند. در زبان شناسی شناختی، مفهوم مقوله بندی فراتر از تقسیم بندی های سنتی است و بر نقش نمونه های اولیه (پروتوتیپ) و مرزهای فازی (Fuzzy Boundaries) تأکید دارد. به این معنی که اعضای یک مقوله لزوماً دارای ویژگی های یکسانی نیستند، بلکه برخی اعضا «نمونه تر» یا مرکزی تر از بقیه هستند و مرزهای مقولات نیز اغلب مشخص و قطعی نیستند. این رویکرد به ما کمک می کند تا بفهمیم چگونه انسان ها مفاهیم را در ذهن خود دسته بندی می کنند و چگونه این دسته بندی ها در زبان بازتاب می یابند.

پیکر و زمینه (Figure and Ground)

این مفهوم برگرفته از روان شناسی گشتالت است و به چگونگی برجسته شدن یک عنصر (پیکر) در برابر پس زمینه ای وسیع تر (زمینه) اشاره دارد. این اصل در ساختارهای زبانی مختلف، به ویژه در توصیف فضایی، کاربرد فراوانی دارد. برای مثال، در جمله کتاب روی میز است، کتاب پیکر است و میز زمینه. این تمایز شناختی، به ما کمک می کند تا روابط فضایی، زمانی و حتی انتزاعی را درک و بیان کنیم و نشان می دهد که چگونه ذهن انسان برای فهم محیط، بر برخی عناصر بیش از دیگران تمرکز می کند.

نقطه مرجع (Reference Point)

مفهوم نقطه مرجع به استفاده از یک عنصر شناخته شده و برجسته در ذهن برای یافتن یا شناسایی یک عنصر دیگر اشاره دارد. به عبارت دیگر، ذهن ما برای دسترسی به یک مفهوم یا شیء خاص، از یک نقطه شروع آشنا استفاده می کند. این نقطه مرجع، امکان فهم سریع تر و مؤثرتر را فراهم می آورد. به عنوان مثال، در جمله فروشگاه کنار برج آزادی است، برج آزادی به عنوان یک نقطه مرجع عمل می کند تا مکان فروشگاه را مشخص کند. این پدیده، اهمیت ساختاردهی اطلاعات در ذهن و نقش دانش پیشین در فهم ارتباطات جدید را برجسته می سازد.

قطعه بندی و تثبیت شدگی (Gating and Entrenchment)

این مفاهیم به فرآیند شکل گیری و تثبیت الگوهای زبانی در ذهن انسان اشاره دارند. «قطعه بندی» به فرآیند تقسیم و بخش بندی جریان پیوسته تجربه به واحدهای مجزا و قابل درک اشاره دارد. «تثبیت شدگی» نیز به این معناست که با تکرار و بسامد بالا، الگوهای زبانی و ساختارهای مفهومی در ذهن فرد به طور فزاینده ای تثبیت و خودکار می شوند و به عبارتی به بخشی از دانش ضمنی او تبدیل می گردند. این فرآیند، به روان تر شدن استفاده از زبان و کاهش بار شناختی در حین تولید و درک گفتار کمک می کند.

ساخت (Construction)

در زبان شناسی شناختی، ساخت به عنوان واحد اساسی زبان در نظر گرفته می شود که شامل یک جفت ثابت از صورت و معنا است. این واحدها می توانند از کلمات ساده تا عبارات پیچیده و حتی الگوهای دستوری انتزاعی را شامل شوند. برخلاف رویکردهای سنتی که معنا را عمدتاً در واژه ها جستجو می کنند، دستور ساختی (Construction Grammar) بر این باور است که ساختارهای دستوری نیز خود دارای معنای مستقلی هستند و به معنای کلی جمله کمک می کنند. این مفهوم، بر همبستگی ناگسستنی شکل و معنا در زبان تأکید دارد و نشان می دهد که زبان چگونه از طریق ترکیب این ساخت ها عمل می کند.

معناشناسی مفهومی

معناشناسی مفهومی یکی از ستون های اصلی زبان شناسی شناختی است که به بررسی چگونگی سازماندهی، پردازش و درک معنا در ذهن انسان می پردازد. این حوزه، معنا را نه پدیده ای مجرد و انتزاعی، بلکه عمیقاً ریشه دار در تجربیات جسمانی و تعامل با جهان می داند. در ادامه، به برخی از مهم ترین جنبه های معناشناسی مفهومی می پردازیم:

استعاره و مجاز (Metaphor and Metonymy)

یکی از انقلابی ترین یافته ها در زبان شناسی شناختی، این ایده است که استعاره و مجاز صرفاً زینت های کلامی نیستند، بلکه ابزارهای شناختی بنیادینی هستند که تفکر و درک روزمره ما را شکل می دهند. استعاره مفهومی (Conceptual Metaphor) به فرآیند درک یک مفهوم انتزاعی (دامنه مقصد) بر حسب یک مفهوم ملموس تر (دامنه مبدأ) اشاره دارد. مثلاً، مفهوم بحث اغلب به صورت جنگ درک می شود (مثلاً در بحث شکست خورد). مجاز (Metonymy) نیز به ارتباط جزء با کل یا یک ویژگی با کل اشاره دارد (مثلاً خواندن حافظ به معنای خواندن اشعار حافظ است). این نظریه ها نشان می دهند که چگونه زبان و تفکر ما با استفاده از نگاشت های مفهومی بین دامنه های مختلف، معنا تولید می کنند.

طرحواره های ذهنی و بدن مندی (Image Schemas and Embodiment)

طرحواره های ذهنی، الگوهای تکرارشونده ای از تجربیات بدنی ما هستند که ساختاردهنده مفاهیم انتزاعی ما می شوند. برای مثال، طرحواره مسیر که از حرکت در فضا نشأت می گیرد، برای درک مفاهیمی مانند پیشرفت یا هدف به کار می رود. مفهوم بدن مندی نیز بر این اصل تأکید دارد که شناخت و معنا، ریشه در تجربیات جسمانی ما دارند. به عبارت دیگر، نحوه تعامل ما با جهان از طریق بدنمان، بر چگونگی شکل گیری مفاهیم و معنا در ذهن ما تأثیر می گذارد. این رویکرد به ما کمک می کند تا بفهمیم چرا بسیاری از مفاهیم انتزاعی ما، ریشه در واقعیات ملموس و فیزیکی دارند.

فضاهای ذهنی و آمیختگی مفهومی (Mental Spaces and Conceptual Blending)

نظریه فضاهای ذهنی و آمیختگی مفهومی که توسط گیل فوکونیه و مارک ترنر مطرح شد، به چگونگی ایجاد ساختارهای شناختی پویا برای درک مفاهیم پیچیده و آمیختگی ها می پردازد. فضاهای ذهنی، حوزه های مفهومی کوچکی هستند که در حین تفکر و تعاملات زبانی، برای ساختن معنای موقت ایجاد می شوند. آمیختگی مفهومی نیز فرآیندی است که در آن عناصر از دو یا چند فضای ذهنی (دامنه های ورودی) در یک فضای آمیخته (Blended Space) ترکیب می شوند و یک ساختار مفهومی جدید با ویژگی های خاص خود را ایجاد می کنند. این نظریه به تبیین پدیده هایی مانند شوخی ها، معمّاها، ابتکارات خلاقانه و استعاره های پیچیده کمک می کند و نشان می دهد که ذهن انسان چگونه برای ساختن معنا، فراتر از منطق خطی عمل می کند.

زبان شناسی شناختی نه تنها ابعاد زبانی، بلکه ریشه های شناختی و تجربی مفاهیم و معانی را نیز مورد کاوش قرار می دهد، و این رویکرد آن را از سایر مکاتب زبان شناسی متمایز می کند.

نگاهی به واج شناسی از دیدگاه شناختی

حتی واج شناسی، که به مطالعه سیستم آوایی زبان می پردازد، نیز در زبان شناسی شناختی رویکردی متفاوت پیدا می کند. به جای تمرکز صرف بر ویژگی های فیزیکی اصوات، واج شناسی شناختی به چگونگی پردازش و سازماندهی آواها در ذهن و نقش آن ها در تمایز معنایی می پردازد. این رویکرد، ویژگی های آوایی را در چارچوب ادراک انسانی و فرآیندهای شناختی مرتبط با آن ها بررسی می کند. برای مثال، این که چگونه تفاوت های ظریف در تلفظ، می تواند به تفکیک واژگان و درک معنای آن ها کمک کند، از موضوعات مورد علاقه در این شاخه است. این دیدگاه بر نقش فعال شنونده در تفسیر سیگنال های آوایی تأکید دارد و نشان می دهد که چگونه سیستم آوایی زبان، بازتابی از نحوه عملکرد ذهن انسان در تمایز و دسته بندی اصوات است.

زمینه های تجربی و روش شناسی در زبان شناسی شناختی

برای اعتبار بخشیدن به فرضیه ها و نظریات مطرح شده در زبان شناسی شناختی، از روش های تجربی متنوعی استفاده می شود که صحت و روایی یافته ها را تضمین می کند. این روش ها، ابزارهایی حیاتی برای درک عمیق تر پدیده های زبانی و شناختی فراهم می آورند:

• مطالعات پیکره بنیاد (Corpus Linguistics): این روش به تحلیل حجم وسیعی از داده های زبانی واقعی (گفتاری و نوشتاری) می پردازد. با بررسی بسامد، توزیع و الگوهای تکرار کلمات و ساختارها در پیکره های زبانی، می توان فرضیه های زبان شناسی شناختی، به ویژه در مورد جنبه های کاربردمحور زبان، را تأیید یا رد کرد. این مطالعات شواهد محکمی از نحوه واقعی استفاده از زبان در جوامع ارائه می دهند.

• اعتبارسنجی تجربی یا روان شناسانه فرضیه ها: این روش شامل انجام آزمایش های روان شناختی برای بررسی چگونگی پردازش زبان در ذهن انسان است. برای مثال، می توان با استفاده از زمان واکنش یا ردیابی حرکت چشم، به الگوهای پردازش ذهنی پی برد. این رویکرد به ویژه برای بررسی صحت فرضیاتی مانند وجود طرحواره های ذهنی یا نگاشت های استعاری در ذهن کاربرد دارد.

• مطالعه سخنان گفتاری، نوشتاری و چندوجهی: زبان شناسی شناختی تنها به مطالعه زبان گفتاری یا نوشتاری محدود نمی شود، بلکه به بررسی تعاملات چندوجهی (Multimodal Interactions) نیز می پردازد. این به معنای تحلیل زبان در کنار سایر کانال های ارتباطی مانند ایما و اشاره، حالت چهره و حرکات بدن است. این رویکرد جامع تر، به درک کامل تری از معنا و ارتباط در بافت های واقعی کمک می کند.

• روش های عصب شناسی زبان (Neurolinguistics): با پیشرفت فناوری های تصویربرداری مغزی (مانند fMRI و EEG)، امکان بررسی فعالیت های مغزی مرتبط با پردازش زبان فراهم شده است. این روش ها می توانند شواهد مستقیمی از ریشه های عصبی پدیده های زبانی و شناختی ارائه دهند و به درک بهتر مکانیسم های مغزی دخیل در تولید و درک زبان کمک کنند. ارتباط میان عصب شناسی زبان و زبان شناسی شناختی، مسیری را برای تحقیقات آتی بین رشته ای هموار می سازد.

گرایش های اخیر در زبان شناسی شناختی

حوزه زبان شناسی شناختی همواره در حال تحول و گسترش است و گرایش های جدیدی در آن ظهور می کنند. یکی از این گرایش ها، تمرکز بر روی زبان شناسی اجتماعی شناختی است که به بررسی چگونگی تأثیر عوامل اجتماعی و فرهنگی بر فرآیندهای شناختی و زبانی می پردازد. این دیدگاه، زبان را نه تنها بازتابی از شناخت فردی، بلکه پدیده ای اجتماعی و فرهنگی می داند که در تعاملات روزمره شکل می گیرد. گرایش دیگر، گسترش مطالعات به حوزه های کاربردی تر مانند زبان شناسی بالینی، آموزش زبان، ترجمه و حتی تحلیل گفتمان سیاسی است. همچنین، افزایش استفاده از مدل سازی محاسباتی و هوش مصنوعی برای شبیه سازی فرآیندهای شناختی زبانی، نشان دهنده چشم انداز آینده این رشته است. این تحولات، نشان دهنده پویایی و توانایی زبان شناسی شناختی در پاسخگویی به پرسش های نوین درباره زبان و ذهن است.

بخش دوم: چهره های بزرگ و ماندگار در زبان شناسی شناختی و نظریات آن ها

بخش دوم کتاب «راهنمای زبان شناسی شناختی» به معرفی و بررسی عمیق نظریات شش چهره تأثیرگذار در این حوزه می پردازد. این نظریه پردازان با ارائه چارچوب ها و مفاهیم نوین، مسیر پژوهش در زبان شناسی شناختی را متحول کرده اند. درک دیدگاه های آن ها برای هر علاقه مند به این حوزه، ضروری است.

دستور شناختی لانگاکر (Ronald Langacker’s Cognitive Grammar)

رونالد لانگاکر یکی از بنیان گذاران اصلی زبان شناسی شناختی است که نظریه جامع دستور شناختی را ارائه داد. این نظریه بر این اصل استوار است که زبان، بازنمایی ساختارمندی از تجربه انسان است که از طریق فرآیندهای شناختی شکل می گیرد. در دیدگاه لانگاکر، معنا، هسته اصلی سازماندهی زبانی است و زبان به مثابه یک شبکه از ساختارهای نمادین است که در آن، صورت (تلفظ) و معنا، دو روی یک سکه اند. مفهوم تصویرسازی (profiling) در دستور شناختی، به معنای برجسته کردن جنبه های خاصی از یک مفهوم در ذهن است؛ برای مثال، واژه آرنج جنبه خاصی از بازو را برجسته می کند. لانگاکر همچنین به مفاهیمی مانند کانون توجه (scope of attention)، برجستگی (salience)، تخصیص (designation) و منظر (perspective) می پردازد که همگی در چگونگی ساخت معنا توسط ذهن نقش دارند. برای مثال، تغییر منظر در جمله خانه کنار درخت است در مقایسه با درخت کنار خانه است بر نحوه درک رابطه فضایی تأثیر می گذارد. سطوح دستوری (مانند واژگان، صرف و نحو) در این نظریه، به صورت پیوسته و بدون مرزهای سخت گیرانه، از طریق ترکیب همنشینی (combinatoriality) عمل می کنند. دانش واژگانی در این چارچوب، تنها شامل معنای لغت نیست، بلکه شامل شبکه ای از ارتباطات مفهومی و ساختاری است که به ساخت معنا کمک می کند.

لیکاف و نظریه استعاره مفهومی (George Lakoff’s Conceptual Metaphor Theory)

جورج لیکاف، همراه با مارک جانسون، با طرح نظریه استعاره مفهومی، انقلابی در درک ما از استعاره و زبان ایجاد کرد. پیش از آن ها، استعاره عمدتاً به عنوان ابزاری ادبی و صرفاً زبانی تلقی می شد. اما لیکاف و جانسون نشان دادند که استعاره ها در واقع الگوهای شناختی بنیادینی هستند که نه تنها در زبان، بلکه در تفکر و رفتار روزمره ما نیز ریشه دارند. به عنوان مثال، درک مفهوم زمان پول است باعث می شود که ما از عباراتی مانند وقتت را هدر نده یا سرمایه گذاری روی زمان استفاده کنیم. این نظریه بر نقش استعاره در مقوله بندی مفاهیم و شکل گیری دیدگاه ما از جهان تأکید دارد. آن ها توضیح می دهند که چگونه دامنه های مبدأ (مانند سفر یا جنگ) به دامنه های مقصد (مانند زندگی یا بحث) نگاشت می شوند و چگونه این نگاشت ها به ما کمک می کنند تا مفاهیم انتزاعی را درک کنیم. نظریه استعاره مفهومی بازتاب های گسترده ای در حوزه های ادبی، فلسفی، ریاضی و حتی سیاسی داشته است؛ برای مثال، درک سیاست به مثابه یک بازی یا دولت به مثابه یک خانواده. گرایش های جدیدتر در کار لیکاف، شامل نظریه های نورونی تفکر، زبان و استعاره است که به دنبال یافتن ریشه های عصبی این الگوهای شناختی هستند و نشان می دهند که چگونه شبکه های نورونی در مغز، این نگاشت های استعاری را فعال می کنند.

دستور ساختی گولدبرگ (Adele Goldberg’s Construction Grammar)

آدل گولدبرگ با نظریه دستور ساختی خود، رویکردی متفاوت به رابطه میان واژگان و نحو ارائه داد. در دستور ساختی گولدبرگ، ساخت به عنوان واحد اساسی زبان در نظر گرفته می شود که شامل یک جفت صورت و معنای مستقل است. این ساخت ها می توانند از واژگان ساده (مانند گربه) تا الگوهای نحوی انتزاعی (مانند ساخت دو مفعولی در زبان انگلیسی: SVOO – subject-verb-object-object) را شامل شوند. گولدبرگ نشان داد که چگونه این ساختارهای دستوری خود دارای معنای مستقل هستند و این معنا نمی تواند تنها از ترکیب معنای اجزای تشکیل دهنده آن ها استخراج شود. برای مثال، ساخت دو مفعولی در انگلیسی، معمولاً مفهوم انتقال یا اعطا را می رساند (مثل She gave him a book). او به تحلیل ساخت های دستوری مختلفی مانند ساخت حرکت سببی (مثلاً He sneezed the napkin off the table – عطسه کرد و دستمال را از روی میز پرت کرد) و ساخت نتیجه محور (مثلاً He ran himself tired – آنقدر دوید که خسته شد) در زبان انگلیسی پرداخت و نشان داد که این ساخت ها چگونه معنای خاص خود را به جمله اضافه می کنند. گولدبرگ تفاوت های کلیدی بین رویکردهای زایشی (که بر قواعد انتزاعی تأکید دارند) و رویکردهای ساختی (که بر واحدهای صورت-معنا تأکید دارند) را مشخص کرد. او همچنین به این نکته اشاره کرد که بسیاری از ساخت های زبانی، دارای چندمعنایی هستند؛ یعنی یک ساخت می تواند معانی مرتبط اما متمایزی را در بافت های مختلف بیان کند. این نظریه بر نقش بسامد و کاربرد زبان در شکل گیری و تثبیت این ساخت ها در ذهن تأکید دارد.

نظریه فوکونیه: فضاهای ذهنی و آمیختگی مفهومی (Gilles Fauconnier’s Mental Spaces and Conceptual Blending)

گیل فوکونیه با نظریه فضاهای ذهنی خود، چارچوبی برای درک چگونگی ساخت معنا در بافت های پیچیده و پویای زبانی ارائه داد. فضاهای ذهنی، حوزه های شناختی موقتی هستند که در حین تفکر و تعاملات زبانی ایجاد می شوند و به ما امکان می دهند تا ایده ها، سناریوها و موقعیت های فرضی را سازماندهی کنیم. مارک ترنر بعداً با همکاری فوکونیه، مفهوم آمیختگی مفهومی را توسعه داد. آمیختگی مفهومی، فرآیندی است که در آن عناصر و ساختارهای دو یا چند فضای ذهنی (دامنه های ورودی) در یک فضای جدید (فضای آمیخته) با هم ترکیب می شوند تا معنای جدیدی را ایجاد کنند. این فرآیند اغلب ناخودآگاه است و در درک شوخی ها، استعاره های پیچیده، ابداعات زبانی و حتی استدلال های روزمره نقش دارد.
انواع آمیختگی ها عبارتند از: شبکه های ساده، شبکه های آینه ای، شبکه های تک دامنه ای و شبکه های دودامنه ای. برای مثال، در جمله این جراح، یک قصاب است، دو فضای ذهنی جراح و قصاب با هم آمیخته می شوند تا معنای منفی جراح ناشی را ایجاد کنند. این نظریه نشان می دهد که چگونه ذهن انسان برای درک مفاهیم پیچیده، فراتر از منطق خطی عمل می کند و چگونه از طریق ترکیب خلاقانه دامنه های مختلف، معنای جدیدی خلق می کند. کاربردهای نظریه آمیختگی فراتر از مسائل زبانی است و در حوزه هایی مانند درک شوخی ها، معمّاها، تعاملات اجتماعی، آفرینش هنری و حتی استدلال های ریاضی نیز به کار می رود.

مفهوم <strong>آمیختگی مفهومی</strong> نشان می دهد که چگونه ذهن انسان، با ترکیب خلاقانه اطلاعات از حوزه های مختلف، به درک و ایجاد معانی پیچیده و نوآورانه دست می یابد.

نظریه توماسلو در مورد فراگیری زبان اول (Michael Tomasello’s Theory of First Language Acquisition)

مایکل توماسلو، روان شناس رشد و زبان شناس، نظریه کاربرد محور (Usage-Based) را در مورد فراگیری زبان اول ارائه داد. برخلاف نظریات ذاتی گرایانه (مانند نظریه چامسکی) که بر وجود یک گرامر فطری تأکید دارند، توماسلو معتقد است که کودکان زبان را عمدتاً از طریق تعاملات اجتماعی و درک مقاصد ارتباطی دیگران فرا می گیرند. نظریه او بر بافت و رویکرد اجتماعی-شناختی در فراگیری زبان تأکید دارد. مفاهیم کلیدی در نظریه توماسلو عبارتند از:

• قاب توجه مشترک (Joint Attention): توانایی کودک برای تمرکز مشترک با یک فرد دیگر بر یک شیء یا رویداد. این قاب توجه مشترک، زمینه را برای یادگیری واژگان جدید فراهم می کند، زیرا کودک متوجه می شود که بزرگسال به چه چیزی اشاره می کند یا چه چیزی را نام می برد.

• درک مقاصد ارتباطی (Understanding Communicative Intentions): کودکان از همان سنین پایین قادرند مقاصد ارتباطی بزرگسالان را درک کنند. آن ها نه تنها به آنچه گفته می شود، بلکه به اینکه چرا گفته می شود، توجه می کنند. این توانایی، برای یادگیری زبان و درک پیچیدگی های آن حیاتی است.

• تقلید وارونگی نقش (Role Reversal Imitation): کودکان می توانند نقش خود را با نقش بزرگسال عوض کنند و از کلمات و ساختارهایی استفاده کنند که قبلاً بزرگسالان برای آن ها به کار برده اند. این تقلید فعال، نقش مهمی در یادگیری ساختارهای دستوری و کاربرد آن ها در بافت های جدید دارد.

توماسلو معتقد است که کودکان ابتدا الگوهای ثابت واژگانی و عبارات کاربردی را یاد می گیرند و سپس به تدریج با تعمیم این الگوها، به ساختارهای دستوری پیچیده تر دست می یابند. در این نظریه، بسامد و تکرار نقش مهمی در فراگیری واژگان و دستور زبان ایفا می کند.

الگوهای کاربرد محور بایبی (Joan Bybee’s Usage-Based Models)

جوآن بایبی یکی از پیشگامان رویکردهای کاربردمحور در زبان شناسی است. نظریه او تأکید می کند که ساختار زبان نه تنها تحت تأثیر فرآیندهای شناختی قرار می گیرد، بلکه به شدت از طریق کاربرد مکرر و بسامد (Frequency) در تعاملات زبانی شکل می گیرد و تکامل می یابد. بایبی نظریه واج شناسی زایشی طبیعی را مطرح کرد که نشان می دهد چگونه تغییرات آوایی در زبان، از طریق فرآیندهای طبیعی گفتار و بسامد رخ می دهند. مفهوم دستوری شدگی (Grammaticalization) یکی از مفاهیم کلیدی در کار بایبی است که به فرآیند تبدیل کلمات با معنای واژگانی کامل به عناصر دستوری (مانند حروف اضافه یا وندها) در طول زمان اشاره دارد. این فرآیند اغلب شامل کاهش معنا و افزایش نقش دستوری است.
در نظریه کاربردمحور بایبی، پیوند دوگانه صورت و معنا در نحو از اهمیت بالایی برخوردار است. او معتقد است که الگوهای نحوی، مانند واژگان، به عنوان ساخت ها در ذهن ذخیره می شوند و با تکرار و بسامد، این ساخت ها تثبیت و تقویت می شوند. این نظریه نشان می دهد که چگونه تکرار الگوهای زبانی در گفتار روزمره، به شکل گیری و استحکام ساختارهای دستوری کمک می کند و چگونه زبان به طور مداوم از طریق کاربرد، تکامل می یابد. به عبارت دیگر، زبان یک سیستم ایستا نیست، بلکه سیستمی پویاست که دائماً تحت تأثیر تعاملات زبانی و فرآیندهای شناختی شکل می گیرد.

رویکردهای <strong>کاربردمحور</strong> به زبان، اهمیت بسامد و تکرار در شکل گیری و تثبیت الگوهای زبانی را برجسته می سازند، و نشان می دهند که زبان یک سیستم پویا و در حال تحول است.

نتیجه گیری: چشم انداز و اهمیت مطالعه زبان شناسی شناختی

کتاب «راهنمای زبان شناسی شناختی» اثر جان آر. تیلور و جانت لیتل مور، یک منبع بی نظیر است که دروازه ای به سوی درک عمیق ترین ارتباطات میان زبان، ذهن و تجربه انسانی می گشاید. این کتاب با معرفی مفاهیم بنیادین و بررسی دقیق نظریات برجسته ترین چهره های این حوزه، به خوانندگان کمک می کند تا زبان را نه تنها به عنوان مجموعه ای از قواعد انتزاعی، بلکه به عنوان یک پدیده پیچیده و پویا که ریشه در شناخت و بدن مندی انسان دارد، درک کنند.

اهمیت مطالعه زبان شناسی شناختی در این است که این رویکرد، درک ما از چگونگی عملکرد زبان در زندگی روزمره را متحول می سازد. از طریق مفاهیمی مانند استعاره مفهومی، فضاهای ذهنی و طرحواره های ذهنی، می توانیم به سازوکارهای پنهان تفکر و ارتباط پی ببریم. این کتاب، با رویکردی فنی اما قابل فهم، تمامی این ابعاد را پوشش می دهد و به دانشجویان، پژوهشگران و حتی عموم علاقه مندان، ابزارهای لازم برای تجزیه و تحلیل پدیده های زبانی از منظری شناختی را ارائه می دهد.

در نهایت، این اثر نه تنها دانش موجود در زمینه زبان شناسی شناختی را به خوبی جمع بندی می کند، بلکه مسیرهای جدیدی برای پژوهش های آینده نیز پیشنهاد می دهد. این کتاب با تأکید بر ماهیت میان رشته ای زبان شناسی شناختی و ارتباط آن با علوم مختلف، افق های جدیدی را برای همکاری های علمی و دستیابی به درک جامع تری از پیچیدگی های ذهن و زبان انسان می گشاید. مطالعه این کتاب برای هر کسی که به دنبال فراتر رفتن از تحلیل های سطحی زبان و کاوش در لایه های عمیق تر ارتباطات انسانی است، توصیه می شود.