قدیمی ترین متروهای جهان

قدیمی ترین متروهای جهان، شبکه های ریلی زیرزمینی هستند که با نوآوری های مهندسی آغازگر عصر جدیدی در حمل ونقل شهری بودند. متروی لندن در سال ۱۸۶۳ به عنوان اولین سیستم ریلی زیرزمینی جهان، نقطه عطفی در تاریخ شهرسازی محسوب می شود. پس از آن، تونل استانبول در سال ۱۸۷۵ و سپس متروی شیکاگو و بوداپست به ترتیب در سال های ۱۸۹۲ و ۱۸۹۶، این مسیر پیشگامانه را ادامه دادند و زیرساخت های حمل ونقل عمومی را متحول ساختند.

پیدایش مترو، پاسخی به نیاز روزافزون شهرهای بزرگ برای جابه جایی سریع و کارآمد جمعیت بود. با گسترش شهرنشینی در قرن نوزدهم و افزایش تراکم جمعیت در مراکز شهری، خیابان ها دیگر پاسخگوی حجم ترافیک و عبور و مرور نبودند. ایده حمل ونقل زیرزمینی، اگرچه در ابتدا جاه طلبانه و حتی ناممکن به نظر می رسید، اما به تدریج به راه حلی حیاتی برای این چالش ها تبدیل شد. متروها نه تنها ازدحام را کاهش دادند، بلکه امکان توسعه شهری را به سمت بیرون شهرها فراهم آوردند و الگوهای زندگی روزمره، کار و تفریح شهروندان را دگرگون ساختند. این سیستم های زیرزمینی، فراتر از یک وسیله حمل ونقل، به نمادی از پیشرفت تکنولوژیک و قدرت مهندسی بشر تبدیل شدند و هر یک داستانی از تلاش، نوآوری و адаптация را در دل خود جای داده اند.

تعریف قدیمی ترین مترو: معیارهای ما چیست؟

هنگام صحبت از قدیمی ترین متروهای جهان، ضروری است که معیارهای دقیق و شفافی برای تعریف قدیمی ترین داشته باشیم. این اصطلاح ممکن است در زمینه های مختلف، تعابیر متفاوتی داشته باشد و همین امر، منجر به سردرگمی شود. در این مقاله، ما بر روی سیستم های حمل ونقل عمومی شهری با ماهیت زیرزمینی و سریع تمرکز داریم، حتی اگر بخش هایی از آن ها بر روی زمین یا مرتفع باشند. این تعریف به ما کمک می کند تا بین انواع مختلف سیستم های ریلی تمایز قائل شویم و لیستی دقیق از پیشگامان این صنعت ارائه دهیم.

تفاوت ها در تعریف

اغلب مشاهده می شود که اصطلاحات اولین خط ریلی زیرزمینی، اولین سیستم متروی جامع و اولین سیستم برقی زیرزمینی به جای یکدیگر به کار می روند، در حالی که هر یک معنای متفاوتی دارند. اولین خط ریلی زیرزمینی ممکن است صرفاً یک مسیر کوتاه برای مقاصد خاص بوده باشد، در حالی که یک سیستم متروی جامع به شبکه ای گسترده با اهداف حمل ونقل عمومی اشاره دارد. همچنین، تحول از نیروی بخار به برق، یک گام مهم در توسعه متروها بود و اولین سیستم برقی زیرزمینی معیار دیگری برای قدمت محسوب می شود. مقاله حاضر تلاش می کند تا با توجه به این ظرایف، تصویری کامل و دقیق از تاریخچه متروهای جهان ارائه دهد.

سفری در اعماق تاریخ: معرفی ۲۰ مورد از قدیمی ترین متروهای جهان

در این بخش، به معرفی ۲۰ مورد از قدیمی ترین متروهای جهان می پردازیم که به ترتیب سال راه اندازی اولین خط عملیاتی آن ها مرتب شده اند. این فهرست شامل سیستم هایی است که هر یک به نوبه خود، نقطه ای درخشان در تاریخ مهندسی و شهرسازی به شمار می آیند و داستان های جذابی از نوآوری و تکامل را در دل خود جای داده اند.

۱. متروی لندن (London Underground/Tube)

شهر و کشور: لندن، انگلستان
سال راه اندازی (اولین خط عملیاتی): ۱۰ ژانویه ۱۸۶۳
طول شبکه فعلی: ۴۰۲ کیلومتر
تعداد ایستگاه ها: ۲۷۰ ایستگاه
تعداد مسافر (سالانه): حدود ۱.۳ میلیارد مسافر

متروی لندن، مشهور به تیوب (Tube)، نه تنها قدیمی ترین متروی جهان است، بلکه آغازگر عصر حمل ونقل زیرزمینی به شمار می رود. خط متروپولیتن (Metropolitan Line) اولین خط ریلی زیرزمینی جهان بود که در سال ۱۸۶۳ با هدف کاهش ترافیک خیابان ها افتتاح شد. این سیستم در ابتدا با قطارهای بخار کار می کرد که دود و آلودگی زیادی تولید می کردند، اما با پیشرفت تکنولوژی به سمت الکتریکی شدن پیش رفت.

نکات برجسته تاریخی و مهندسی: ساخت متروی لندن در قرن نوزدهم، یک شاهکار مهندسی محسوب می شد. روش برش و پوشش (Cut-and-Cover) که برای حفر تونل ها استفاده می شد، شامل کندن گودالی عمیق در خیابان، ساخت تونل و سپس پوشاندن آن بود. این روش چالش های فراوانی داشت اما راه را برای توسعه سیستم های مشابه در سراسر جهان باز کرد.

معماری و طراحی ایستگاه ها: بسیاری از ایستگاه های اولیه متروی لندن دارای معماری ویکتوریایی هستند. امروزه، ایستگاه های مختلفی با سبک های معماری گوناگون، از کلاسیک تا مدرن، در این شبکه وجود دارند. برخی ایستگاه ها مانند وست مینستر (Westminster) دارای طراحی های مدرن و چشمگیر هستند که با توجه به اهمیت تاریخی این مترو، تضاد جالبی ایجاد می کند.

نکات فرهنگی و اجتماعی: متروی لندن به سرعت به بخشی جدایی ناپذیر از زندگی لندنی ها تبدیل شد و به توسعه حومه شهر کمک شایانی کرد. در جنگ جهانی دوم، تونل های مترو به پناهگاه هایی برای مردم تبدیل شدند و نقش حیاتی در حفظ جان شهروندان ایفا کردند.

۲. تُنل استانبول (Tünel)

شهر و کشور: استانبول، ترکیه
سال راه اندازی (اولین خط عملیاتی): ۱۷ ژانویه ۱۸۷۵
طول شبکه فعلی: ۰.۵۷ کیلومتر
تعداد ایستگاه ها: ۲ ایستگاه
تعداد مسافر (سالانه): حدود ۵.۵ میلیون مسافر

تُنل استانبول، پس از متروی لندن، دومین سیستم حمل ونقل ریلی زیرزمینی عمومی در جهان و اولین در قاره اروپا (با این تعریف خاص) است. این خط کوتاه که در منطقه بی اوغلو قرار دارد، دو محله کاراکوی (Karaköy) در پایین تپه و بئی اوغلو (Beyoğlu) در بالای تپه را به هم متصل می کند. تُنل در ابتدا با نیروی بخار و سپس با برق کار می کرد.

نکات برجسته تاریخی و مهندسی: ایده ساخت تُنل توسط یک مهندس فرانسوی به نام اوژن هنری گاوند (Eugène Henri Gavand) مطرح شد که هدفش تسهیل تردد بین دو بخش پرتردد شهر بود. ساخت این خط در شرایط جغرافیایی شیب دار استانبول در آن زمان، یک دستاورد فنی قابل توجه بود. با وجود طول کم، تُنل به دلیل قدمت و کارایی، اهمیت تاریخی زیادی دارد.

معماری و طراحی ایستگاه ها: ایستگاه های تُنل، به خصوص ایستگاه های اولیه، دارای طراحی ساده اما کاربردی هستند که با معماری سنتی و اروپایی گرای استانبول آن دوران همخوانی دارد. این ایستگاه ها نمادی از گذار شهر به سمت مدرنیته بودند.

نکات فرهنگی و اجتماعی: تُنل استانبول به سرعت به یکی از نمادهای شهر تبدیل شد و جابه جایی بین دو بخش مهم شهر را برای هزاران نفر آسان کرد. این سیستم کوچک اما کارآمد، تا به امروز به فعالیت خود ادامه داده است.

۳. متروی شیکاگو (Chicago L)

شهر و کشور: شیکاگو، ایالات متحده آمریکا
سال راه اندازی (اولین خط عملیاتی): ۶ ژوئن ۱۸۹۲
طول شبکه فعلی: ۱۶۵.۴ کیلومتر
تعداد ایستگاه ها: ۱۴۵ ایستگاه
تعداد مسافر (سالانه): حدود ۱۵۰ میلیون مسافر

متروی شیکاگو، که به ال (L) مشهور است (مخفف Elevated به معنای مرتفع)، یکی از قدیمی ترین و متمایزترین سیستم های حمل ونقل عمومی در ایالات متحده است. این سیستم عمدتاً بر روی خطوط مرتفع فعالیت می کند، اما بخش هایی از آن نیز زیرزمینی هستند. اولین خط آن، خط ساوت ساید (South Side Elevated Railroad)، در سال ۱۸۹۲ افتتاح شد.

نکات برجسته تاریخی و مهندسی: ساخت خطوط مرتفع در مرکز شیکاگو در اواخر قرن نوزدهم، یک ابتکار مهندسی جسورانه بود که امکان جابه جایی انبوه مسافران را در فضایی محدود فراهم می کرد. این سیستم با قطارهای بخار آغاز به کار کرد و سپس به سیستم برقی تبدیل شد. معماری خاص ایستگاه های مرتفع و سازه های فولادی آن، به نماد شهری شیکاگو تبدیل شده است.

معماری و طراحی ایستگاه ها: ایستگاه های قدیمی ال دارای طراحی صنعتی و کاربردی هستند که بازتابی از دوران شکوفایی صنعتی شیکاگو در اواخر قرن ۱۹ است. بسیاری از این سازه های فلزی هنوز هم پابرجا هستند و حس نوستالژیک خاصی را القا می کنند.

۴. متروی بوداپست (Budapest Metro)

شهر و کشور: بوداپست، مجارستان
سال راه اندازی (اولین خط عملیاتی): ۲ می ۱۸۹۶
طول شبکه فعلی: ۳۹.۴ کیلومتر
تعداد ایستگاه ها: ۵۲ ایستگاه
تعداد مسافر (سالانه): حدود ۴۰۹ میلیون مسافر

متروی بوداپست، با نام رسمی فولدالاتی (Földalatti)، اولین سیستم متروی الکتریکی زیرزمینی در قاره اروپا و دومین متروی برقی در جهان پس از متروی لیورپول است. خط M1 این مترو به مناسبت جشن هزارمین سالگرد تاسیس مجارستان در سال ۱۸۹۶ افتتاح شد و در سال ۲۰۰۲ به عنوان میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید.

نکات برجسته تاریخی و مهندسی: این مترو با روش برش و پوشش در عمق کم و مستقیماً زیر خیابان آندراشی (Andrássy Avenue) ساخته شد. طراحی آن به گونه ای بود که تداخل کمی با سطح شهر داشته باشد. قطارهای اولیه آن بسیار کوچک و جمع وجور بودند و هنوز هم می توان برخی از واگن های تاریخی آن را در موزه مترو مشاهده کرد.

معماری و طراحی ایستگاه ها: ایستگاه های خط M1 بوداپست به دلیل طراحی منحصر به فرد و سبک آرت نوو خود مشهورند. کاشی کاری های زیبا، تزئینات چوبی و جزئیات معماری هر ایستگاه، داستانی از تاریخ و هنر مجارستان را روایت می کند.

۵. متروی گلاسکو (Glasgow Subway)

شهر و کشور: گلاسکو، اسکاتلند
سال راه اندازی (اولین خط عملیاتی): ۱۴ دسامبر ۱۸۹۶
طول شبکه فعلی: ۱۰.۴ کیلومتر
تعداد ایستگاه ها: ۱۵ ایستگاه
تعداد مسافر (روزانه): حدود ۴۰۰۰۰ مسافر

متروی گلاسکو، که در ابتدا به عنوان راه آهن زیرزمینی گلاسکو شناخته می شد، سومین سیستم متروی قدیمی در بریتانیا و تنها سیستم ریلی در این کشور است که تماماً زیر زمین فعالیت می کند. این مترو یک خط حلقوی دارد و مسیر آن از زمان تاسیس تا کنون تغییر چندانی نکرده است.

نکات برجسته تاریخی و مهندسی: این سیستم در ابتدا با قطارهای کابلی کار می کرد که توسط یک سیستم کابل مرکزی کشیده می شدند، اما در دهه ۱۹۳۰ به برق تبدیل شد. تونل های آن بسیار کوچک تر از متروی لندن هستند که به آن لقب کوچک ترین متروی جهان را داده است. این ویژگی باعث شده که واگن های مخصوص خود را داشته باشد که در هیچ سیستم دیگری قابل استفاده نیستند.

معماری و طراحی ایستگاه ها: ایستگاه های متروی گلاسکو نسبتاً ساده و کاربردی هستند، اما بازسازی های اخیر به مدرن سازی آن ها کمک کرده است. طراحی حلقوی این مترو یک ویژگی بارز مهندسی آن محسوب می شود.

۶. متروی بوستون (Boston Subway)

شهر و کشور: بوستون، ایالات متحده آمریکا
سال راه اندازی (اولین خط عملیاتی): ۱ سپتامبر ۱۸۹۷
طول شبکه فعلی: ۱۲۸ کیلومتر
تعداد ایستگاه ها: ۱۴۳ ایستگاه
تعداد مسافر (سالانه): حدود ۲۲۸ میلیون مسافر

متروی بوستون، که به عنوان تی (The T) شناخته می شود، اولین سیستم متروی زیرزمینی در ایالات متحده آمریکا است. اولین خط آن، خط گرین (Green Line)، در سال ۱۸۹۷ افتتاح شد که در ابتدا به صورت تراموای زیرزمینی فعالیت می کرد و به تدریج به یک سیستم متروی جامع تبدیل شد.

نکات برجسته تاریخی و مهندسی: ساخت متروی بوستون، راه حلی نوآورانه برای مقابله با ترافیک شدید ترامواها در خیابان های باریک شهر بود. تونل ها در ابتدا به روش برش و پوشش ساخته شدند و به سرعت به بخشی حیاتی از زیرساخت حمل ونقل شهر تبدیل گشتند. این سیستم یکی از معدود متروهای جهان است که هنوز از واگن های تراموا در بخش هایی از خطوط زیرزمینی خود استفاده می کند.

معماری و طراحی ایستگاه ها: ایستگاه های قدیمی بوستون، مانند ایستگاه پارک استریت (Park Street)، دارای معماری کلاسیک و آجری هستند که حس تاریخی شهر را تداعی می کنند. این ایستگاه ها با گذر زمان مدرن سازی شده اند، اما هویت تاریخی خود را حفظ کرده اند.

۷. متروی پاریس (Paris Métro)

شهر و کشور: پاریس، فرانسه
سال راه اندازی (اولین خط عملیاتی): ۱۹ ژوئیه ۱۹۰۰
طول شبکه فعلی: ۲۲۶.۹ کیلومتر
تعداد ایستگاه ها: ۳۰۸ ایستگاه
تعداد مسافر (سالانه): حدود ۱.۵ میلیارد مسافر

متروی پاریس، که به اختصار مترو (Métro) نامیده می شود، یکی از شناخته شده ترین و پرکاربردترین سیستم های مترو در جهان است. اولین خط آن به مناسبت نمایشگاه جهانی سال ۱۹۰۰ افتتاح شد و به سرعت به نمادی از مدرنیته و پیشرفت شهری پاریس تبدیل گشت.

نکات برجسته تاریخی و مهندسی: متروی پاریس به دلیل شبکه ی متراکم و طراحی کارآمد خود مشهور است. فاصله ی کوتاه بین ایستگاه ها و دسترسی آسان به نقاط مختلف شهر، از ویژگی های بارز آن است. این سیستم از ابتدا با نیروی برق کار می کرد و مهندسی آن به گونه ای بود که در زیرساخت های موجود شهر ادغام شود.

معماری و طراحی ایستگاه ها: ورودی های ایستگاه های متروی پاریس، به ویژه آن هایی که توسط هکتور گیمارد (Hector Guimard) طراحی شده اند، نمونه های برجسته از سبک آرت نوو هستند. این ورودی های فلزی با تزئینات گل و گیاه، به نمادهای بصری پاریس تبدیل شده اند. بسیاری از ایستگاه ها نیز دارای طراحی های داخلی منحصر به فرد با کاشی کاری های زیبا و نورپردازی هنرمندانه هستند.

ورودی های سبک آرت نوو متروی پاریس که توسط هکتور گیمارد طراحی شده اند، شاهکارهای معماری محسوب می شوند و تجربه سفر با یکی از قدیمی ترین متروهای جهان را به یک جاذبه فرهنگی تبدیل می کنند.

۸. متروی برلین (Berlin U-Bahn)

شهر و کشور: برلین، آلمان
سال راه اندازی (اولین خط عملیاتی): ۱۸ فوریه ۱۹۰۲
طول شبکه فعلی: ۱۴۶.۳ کیلومتر
تعداد ایستگاه ها: ۱۷۵ ایستگاه
تعداد مسافر (سالانه): حدود ۵۸۰ میلیون مسافر

متروی برلین، یا او-بان (U-Bahn)، نقش حیاتی در تاریخ و توسعه پایتخت آلمان ایفا کرده است. این سیستم که در اوایل قرن بیستم راه اندازی شد، شاهد تحولات تاریخی بسیاری از جمله جنگ جهانی دوم و تقسیم شهر به دو بخش شرقی و غربی بوده است.

نکات برجسته تاریخی و مهندسی: او-بان برلین با ترکیبی از خطوط زیرزمینی و مرتفع ساخته شد. طراحی اولیه آن شامل خطوطی با ساختار مرتفع در مرکز شهر و خطوط زیرزمینی در مناطق دیگر بود. این مترو در طول جنگ های جهانی آسیب های زیادی دید اما بارها بازسازی و توسعه یافت. بازگشایی خطوطی که پس از تقسیم آلمان به دلیل دیوار برلین بسته شده بودند، نمادی از اتحاد مجدد شهر بود.

معماری و طراحی ایستگاه ها: ایستگاه های او-بان برلین دارای تنوع معماری چشمگیری هستند. از ایستگاه های اولیه با سبک آرت نوو گرفته تا طرح های مدرن تر، هر ایستگاه داستانی از دوره ای خاص را روایت می کند. برخی از ایستگاه های قدیمی، مانند ویتنبرگ پلاتز (Wittenbergplatz)، نمونه های زیبایی از معماری اوایل قرن ۲۰ هستند.

۹. متروی فیلادلفیا (SEPTA Subway–Surface Trolley Lines)

شهر و کشور: فیلادلفیا، ایالات متحده آمریکا
سال راه اندازی (اولین خط عملیاتی): ۱۹۰۷ (خطوط تراموای زیرزمینی)
طول شبکه فعلی: ۶۷.۶ کیلومتر
تعداد ایستگاه ها: ۱۲۳ ایستگاه (برای کل سیستم SEPTA)
تعداد مسافر (سالانه): حدود ۸۲ میلیون مسافر

متروی فیلادلفیا، به خصوص خطوط تراموای زیرزمینی SEPTA، یک نمونه منحصربه فرد از سیستم های حمل ونقل تاریخی است. اگرچه بخش عمده آن را ترامواها تشکیل می دهند، اما قسمت های زیرزمینی آن از سال ۱۹۰۷ در حال خدمت رسانی بوده و آن را در میان قدیمی ترین متروهای جهان قرار می دهد.

نکات برجسته تاریخی و مهندسی: این سیستم با هدف انتقال ترامواها از سطح خیابان های شلوغ به زیر زمین توسعه یافت. این راه حل به کاهش ترافیک و افزایش سرعت حمل ونقل عمومی در مرکز شهر کمک کرد. مهندسی آن شامل ساخت تونل هایی بود که بتوانند چندین خط تراموا را به طور همزمان اداره کنند و این خود یک نوآوری در زمان خود محسوب می شد.

معماری و طراحی ایستگاه ها: ایستگاه های زیرزمینی این سیستم دارای طراحی های کاربردی هستند که بر دوام و کارایی تأکید دارند. برخی از آن ها بازتابی از معماری اوایل قرن بیستم در ایالات متحده هستند و هویت تاریخی خود را به خوبی حفظ کرده اند.

۱۰. متروی ناپل (Naples Metro)

شهر و کشور: ناپل، ایتالیا
سال راه اندازی (اولین خط عملیاتی): ۱۹۱۱ (به عنوان Funicolare Centrale)
طول شبکه فعلی: حدود ۳۵ کیلومتر
تعداد ایستگاه ها: ۳۸ ایستگاه
تعداد مسافر (سالانه): حدود ۳۰ میلیون مسافر

متروی ناپل، با وجود ساختار مدرن امروزی، ریشه هایی عمیق در تاریخ حمل ونقل شهری دارد. اولین بخش از سیستم حمل ونقل زیرزمینی آن به نام Funicolare Centrale در سال ۱۹۱۱ آغاز به کار کرد و به تدریج به یک سیستم متروی جامع تبدیل شد. این مترو به دلیل عمق زیاد و ایستگاه های هنری خود مشهور است.

نکات برجسته تاریخی و مهندسی: جغرافیای ناپل با تپه های زیاد، چالش های مهندسی خاصی را برای توسعه حمل ونقل زیرزمینی ایجاد کرد. ساخت فونیکولارها (قطارهای کابلی تپه رو) یک راه حل هوشمندانه برای این شهر بود که بعدها با خطوط مترو تکمیل شد. این سیستم همواره در حال گسترش و به روزرسانی بوده است.

معماری و طراحی ایستگاه ها: ایستگاه های هنری متروی ناپل به دلیل طراحی های منحصر به فرد و آثار هنری معاصر خود در سطح جهانی شناخته شده اند. بسیاری از ایستگاه ها به گالری های هنری زیرزمینی تبدیل شده اند که تجربه سفر را برای مسافران بسیار دلپذیر می کند.

۱۱. متروی هامبورگ (Hamburg U-Bahn)

شهر و کشور: هامبورگ، آلمان
سال راه اندازی (اولین خط عملیاتی): ۱۵ فوریه ۱۹۱۲
طول شبکه فعلی: ۱۰۵ کیلومتر
تعداد ایستگاه ها: ۹۱ ایستگاه
تعداد مسافر (سالانه): حدود ۲۵۵ میلیون مسافر

متروی هامبورگ، یا او-بان (U-Bahn)، نقش مهمی در توسعه و ارتباط دهی مناطق مختلف این شهر بندری ایفا کرده است. این سیستم که در اوایل قرن بیستم راه اندازی شد، در ابتدا با هدف اتصال مناطق مرکزی به حومه شهر طراحی شده بود.

نکات برجسته تاریخی و مهندسی: او-بان هامبورگ با ترکیبی از خطوط زیرزمینی و مرتفع ساخته شد. مهندسی آن به گونه ای بود که بتواند از زیر رودخانه ها و کانال های متعدد شهر عبور کند. این مترو نیز مانند بسیاری از سیستم های اروپایی، در جنگ جهانی دوم آسیب های فراوانی دید اما به سرعت بازسازی شد و به فعالیت خود ادامه داد.

معماری و طراحی ایستگاه ها: ایستگاه های او-بان هامبورگ دارای تنوع معماری از سبک های تاریخی تا مدرن هستند. برخی از ایستگاه های قدیمی تر، مانند موزیالون (Mümmelmannsberg)، نمونه هایی از طراحی کاربردی و مهندسی دقیق آن دوران را به نمایش می گذارند.

۱۲. متروی بوئنوس آیرس (Buenos Aires Underground/Subte)

شهر و کشور: بوئنوس آیرس، آرژانتین
سال راه اندازی (اولین خط عملیاتی): ۱ دسامبر ۱۹۱۳
طول شبکه فعلی: ۶۲.۳ کیلومتر
تعداد ایستگاه ها: ۱۰۴ ایستگاه
تعداد مسافر (سالانه): حدود ۱۸۵ میلیون مسافر

متروی بوئنوس آیرس، که به نام سوبته (Subte) شناخته می شود، اولین سیستم مترو در آمریکای لاتین و در نیمکره جنوبی است. این مترو که در سال ۱۹۱۳ راه اندازی شد، نقش مهمی در توسعه شهری بوئنوس آیرس ایفا کرده است.

نکات برجسته تاریخی و مهندسی: خط A سوبته، اولین خط آن، به دلیل استفاده از واگن های چوبی ساخت بلژیک مشهور است که تا سال ۲۰۱۳ در حال خدمت رسانی بودند. این واگن ها به نمادی از تاریخ متروی بوئنوس آیرس تبدیل شده بودند. ساخت این مترو در آن زمان، نشان دهنده پیشرفت و مدرنیته آرژانتین بود.

معماری و طراحی ایستگاه ها: ایستگاه های اولیه سوبته بوئنوس آیرس، به ویژه در خط A، دارای کاشی کاری های زیبا و تزئینات هنری هستند که بازتابی از سبک های هنری اوایل قرن بیستم است. این ایستگاه ها اغلب به دلیل حفظ اصالت تاریخی خود مورد تحسین قرار می گیرند.

۱۳. متروی مادرید (Madrid Metro)

شهر و کشور: مادرید، اسپانیا
سال راه اندازی (اولین خط عملیاتی): ۱۷ اکتبر ۱۹۱۹
طول شبکه فعلی: ۲۹۳ کیلومتر
تعداد ایستگاه ها: ۳۰۲ ایستگاه
تعداد مسافر (سالانه): حدود ۶۶۰ میلیون مسافر

متروی مادرید، یکی از وسیع ترین و کارآمدترین سیستم های مترو در اروپا است که در سال ۱۹۱۹ راه اندازی شد. این سیستم نقش حیاتی در اتصال مناطق مختلف پایتخت اسپانیا و تسهیل حمل ونقل شهری ایفا می کند.

نکات برجسته تاریخی و مهندسی: طراحی متروی مادرید از همان ابتدا بر اساس نیازهای رو به رشد شهر بود و به سرعت گسترش یافت. با وجود چالش های جنگ داخلی اسپانیا و دوران پس از آن، این سیستم به فعالیت خود ادامه داد و به یکی از مدرن ترین شبکه های مترو تبدیل شد. تونل های آن در مقایسه با برخی متروهای قدیمی تر، دارای عرض کمتری هستند.

معماری و طراحی ایستگاه ها: ایستگاه های متروی مادرید دارای طراحی متنوعی هستند. ایستگاه های قدیمی تر، مانند چمبرین (Chamberí) که اکنون به موزه تبدیل شده، نمادی از معماری اوایل قرن بیستم اسپانیا هستند. ایستگاه های جدیدتر دارای طراحی های مدرن و نورپردازی های خلاقانه هستند.

۱۴. متروی توکیو (Tokyo Metro)

شهر و کشور: توکیو، ژاپن
سال راه اندازی (اولین خط عملیاتی): ۳۰ دسامبر ۱۹۲۷
طول شبکه فعلی: ۳۰۴ کیلومتر
تعداد ایستگاه ها: ۲۸۵ ایستگاه
تعداد مسافر (سالانه): حدود ۳.۶ میلیارد مسافر (مجموع دو اپراتور)

متروی توکیو، یکی از شلوغ ترین و منظم ترین سیستم های حمل ونقل عمومی در جهان است. اولین خط آن، خط گینزا (Ginza Line)، در سال ۱۹۲۷ افتتاح شد و آغازگر توسعه گسترده شبکه مترو در پایتخت ژاپن بود.

نکات برجسته تاریخی و مهندسی: ساخت مترو در توکیو با چالش های لرزه خیزی و تراکم بالای جمعیت مواجه بود. مهندسان ژاپنی با استفاده از تکنیک های پیشرفته، سیستمی ایمن و کارآمد ساختند. متروی توکیو به دلیل وقت شناسی فوق العاده و کارایی بالا شهرت جهانی دارد.

معماری و طراحی ایستگاه ها: ایستگاه های متروی توکیو اغلب به دلیل کارایی و نظافت خود شناخته می شوند. در حالی که برخی ایستگاه های قدیمی تر دارای طراحی های ساده و کاربردی هستند، ایستگاه های جدیدتر از معماری مدرن و امکانات پیشرفته بهره می برند. نظم و احترام به قوانین در داخل مترو، بخشی از فرهنگ ژاپنی است.

۱۵. متروی اوزاکا (Osaka Metro)

شهر و کشور: اوزاکا، ژاپن
سال راه اندازی (اولین خط عملیاتی): ۲۰ می ۱۹۳۳
طول شبکه فعلی: ۱۳۷.۸ کیلومتر
تعداد ایستگاه ها: ۱۲۳ ایستگاه
تعداد مسافر (سالانه): حدود ۹۰۰ میلیون مسافر

متروی اوزاکا، دومین سیستم مترو در ژاپن و یکی دیگر از قدیمی ترین متروهای جهان در شرق آسیا است. اولین خط آن، خط میدوسوجی (Midosuji Line)، در سال ۱۹۳۳ افتتاح شد و نقش مهمی در توسعه اوزاکا به عنوان یک کلان شهر صنعتی و تجاری ایفا کرد.

نکات برجسته تاریخی و مهندسی: خط میدوسوجی به دلیل پهنای باند و ظرفیت بالا، از ابتدا به عنوان شریان اصلی حمل ونقل شهر طراحی شده بود. این مترو نیز مانند متروی توکیو، با چالش های ساخت و ساز در یک منطقه پرجمعیت و لرزه خیز مواجه بود که با مهندسی دقیق بر آن ها فائق آمدند.

معماری و طراحی ایستگاه ها: ایستگاه های قدیمی تر متروی اوزاکا دارای طراحی های مستحکم و کاربردی هستند که بر دوام و سهولت استفاده تأکید دارند. بسیاری از ایستگاه ها با گذشت زمان نوسازی شده اند تا با نیازهای مدرن مطابقت داشته باشند.

۱۶. متروی مسکو (Moscow Metro)

شهر و کشور: مسکو، روسیه
سال راه اندازی (اولین خط عملیاتی): ۱۵ می ۱۹۳۵
طول شبکه فعلی: ۴۶۰.۵ کیلومتر
تعداد ایستگاه ها: ۲۷۸ ایستگاه
تعداد مسافر (سالانه): حدود ۲.۴ میلیارد مسافر

متروی مسکو، نه تنها یکی از قدیمی ترین متروهای جهان است، بلکه به دلیل معماری باشکوه و تزئینات هنری خود به عنوان کاخ زیرزمینی شناخته می شود. اولین خط آن در سال ۱۹۳۵ افتتاح شد و به سرعت به نمادی از قدرت و افتخار شوروی تبدیل گشت.

نکات برجسته تاریخی و مهندسی: ساخت متروی مسکو با چالش های فنی و سیاسی زیادی همراه بود. بسیاری از ایستگاه ها در عمق بسیار زیاد ساخته شده اند و می توانستند به عنوان پناهگاه های هسته ای نیز مورد استفاده قرار گیرند. این سیستم در طول جنگ جهانی دوم نقش حیاتی در جابه جایی نیروها و مردم ایفا کرد.

معماری و طراحی ایستگاه ها: ایستگاه های متروی مسکو به دلیل سقف های بلند، لوسترهای عظیم، نقاشی های دیواری، موزاییک های زیبا و مجسمه های قهرمانی مشهورند. هر ایستگاه داستانی از تاریخ و ایدئولوژی شوروی را بازگو می کند و بازدید از آن ها به یک جاذبه گردشگری تبدیل شده است.

۱۷. متروی سنت پترزبورگ (Saint Petersburg Metro)

شهر و کشور: سنت پترزبورگ، روسیه
سال راه اندازی (اولین خط عملیاتی): ۱۵ نوامبر ۱۹۵۵
طول شبکه فعلی: ۱۲۴.۸ کیلومتر
تعداد ایستگاه ها: ۷۲ ایستگاه
تعداد مسافر (سالانه): حدود ۷۰۰ میلیون مسافر

متروی سنت پترزبورگ، اگرچه نسبت به برخی از نمونه های اروپایی جوان تر است، اما به دلیل عمق بسیار زیاد تونل هایش و معماری باشکوه ایستگاه هایش در فهرست متروهای تاریخی و مهم قرار می گیرد. این مترو در سال ۱۹۵۵ افتتاح شد و نقش مهمی در حمل ونقل این شهر تاریخی ایفا می کند.

نکات برجسته تاریخی و مهندسی: ساخت مترو در سنت پترزبورگ به دلیل وجود خاک نرم و باتلاقی و همچنین عمق زیاد زیرین، با چالش های مهندسی فراوانی روبرو بود. این امر منجر به ساخت برخی از عمیق ترین ایستگاه های جهان شد. ایستگاه آدمرالتسکایا (Admiralteyskaya) یکی از این نمونه ها است که دارای یکی از طولانی ترین پله برقی های جهان است.

معماری و طراحی ایستگاه ها: ایستگاه های متروی سنت پترزبورگ نیز مانند مسکو، با معماری مجلل و تزئینات هنری فاخر ساخته شده اند. ستون های مرمری، موزاییک های زیبا، نقاشی های دیواری و نورپردازی های چشم نواز، به هر ایستگاه حال و هوایی موزه ای می بخشند و این مترو را به یک جاذبه گردشگری تبدیل کرده اند.

۱۸. متروی مونترال (Montreal Metro)

شهر و کشور: مونترال، کانادا
سال راه اندازی (اولین خط عملیاتی): ۱۴ اکتبر ۱۹۶۶
طول شبکه فعلی: ۶۹.۲ کیلومتر
تعداد ایستگاه ها: ۶۸ ایستگاه
تعداد مسافر (سالانه): حدود ۲۵۵ میلیون مسافر

متروی مونترال، اولین سیستم متروی کانادا و یکی از منحصر به فردترین سیستم های حمل ونقل زیرزمینی در جهان است. این مترو که در سال ۱۹۶۶ به مناسبت نمایشگاه جهانی مونترال افتتاح شد، به دلیل استفاده از قطارهای لاستیکی و طراحی هنری ایستگاه هایش شهرت دارد.

نکات برجسته تاریخی و مهندسی: ویژگی بارز متروی مونترال، استفاده از چرخ های لاستیکی به جای چرخ های فلزی است. این تکنولوژی باعث سواری آرام تر، شتاب گیری و ترمزگیری بهتر و کاهش سروصدا می شود. تونل ها و ایستگاه ها نیز با کندن در سنگ بستر گرانیتی ساخته شده اند که باعث استحکام بالای آن ها شده است.

معماری و طراحی ایستگاه ها: هر یک از ایستگاه های متروی مونترال توسط یک معمار متفاوت طراحی شده و دارای سبک هنری و معماری منحصر به فرد خود هستند. بسیاری از ایستگاه ها به گالری های هنری زیرزمینی تبدیل شده اند که شامل نقاشی های دیواری، مجسمه ها و موزاییک های زیبا هستند.

۱۹. متروی پراگ (Prague Metro)

شهر و کشور: پراگ، جمهوری چک
سال راه اندازی (اولین خط عملیاتی): ۹ می ۱۹۷۴
طول شبکه فعلی: ۵۹.۹ کیلومتر
تعداد ایستگاه ها: ۶۱ ایستگاه
تعداد مسافر (سالانه): حدود ۴۰۰ میلیون مسافر

متروی پراگ، اگرچه در مقایسه با قدیمی ترین متروهای جهان کمی جدیدتر است، اما به دلیل اهمیت تاریخی و جایگاهش در اروپای مرکزی، و همچنین طراحی منحصر به فرد برخی ایستگاه ها، در این فهرست گنجانده شده است. این سیستم در سال ۱۹۷۴ آغاز به کار کرد.

نکات برجسته تاریخی و مهندسی: متروی پراگ در دوران چکسلواکی سوسیالیستی و با همکاری شوروی سابق ساخته شد. بسیاری از ایستگاه ها در عمق زیادی قرار دارند و معماری آن ها بازتابی از سبک های آن دوران است. این مترو با کارایی و پوشش گسترده خود، نقش مهمی در زندگی روزمره شهروندان پراگ ایفا می کند.

معماری و طراحی ایستگاه ها: برخی از ایستگاه های متروی پراگ به دلیل دیوارهای کاشی کاری شده با الگوهای هندسی و رنگارنگ خود مشهورند. این طرح ها، به ویژه در خط A، نمادی از معماری دوران سوسیالیستی هستند و در عین حال زیبایی خاص خود را دارند. عمق برخی ایستگاه ها نیز تجربه متفاوتی را به مسافران ارائه می دهد.

۲۰. متروی سنگاپور (MRT Singapore)

شهر و کشور: سنگاپور
سال راه اندازی (اولین خط عملیاتی): ۷ نوامبر ۱۹۸۷
طول شبکه فعلی: حدود ۲۲۵ کیلومتر
تعداد ایستگاه ها: ۱۴۱ ایستگاه
تعداد مسافر (روزانه): حدود ۳.۵ میلیون مسافر

متروی سنگاپور، یا MRT (Mass Rapid Transit)، با وجود قدمت کمتر نسبت به سایر موارد این فهرست، به دلیل جایگاهش به عنوان یکی از پیشرفته ترین و کارآمدترین سیستم های متروی جهان، در بخش متروهای مهم با طراحی مدرن قرار می گیرد و نشان دهنده تکامل این صنعت است. این سیستم در سال ۱۹۸۷ آغاز به کار کرد.

نکات برجسته تاریخی و مهندسی: MRT سنگاپور از ابتدا با تمرکز بر تکنولوژی پیشرفته، اتوماسیون بالا و کارایی طراحی شد. این سیستم بسیاری از خطوط خودکار و بدون راننده دارد و به دلیل نظافت و امنیت فوق العاده اش شناخته می شود. ساخت آن در یک کشور جزیره ای کوچک و پرجمعیت با چالش های فنی و برنامه ریزی شهری زیادی همراه بود.

معماری و طراحی ایستگاه ها: ایستگاه های MRT سنگاپور دارای طراحی های مدرن و کاربردی هستند که بر راحتی مسافران و ادغام با محیط شهری تأکید دارند. بسیاری از ایستگاه ها دارای تهویه مطبوع، امکانات کامل و دسترسی آسان هستند. همچنین، برخی ایستگاه ها دارای آثار هنری عمومی هستند که به زیبایی محیط می افزایند.

تحلیل مقایسه ای: آنچه این متروها را خاص می کند

مطالعه قدیمی ترین متروهای جهان نشان می دهد که هر یک از این سیستم ها، نه تنها به عنوان یک راه حل حمل ونقل، بلکه به مثابه گنجینه هایی از تاریخ، هنر و مهندسی مطرح هستند. این متروها در طول دهه ها و قرون، به دلیل نوآوری های تکنولوژیکی، شاهکارهای معماری، و نقش محوری شان در توسعه شهری و اجتماعی، به شکلی خاص و منحصربه فرد تکامل یافته اند.

تکنولوژی پیشگام و نوآوری های مهندسی

از اولین قطارهای بخار در متروی لندن گرفته تا سیستم های کابلی گلاسکو و سپس گذر به نیروی محرکه برقی در بوداپست، این متروها همواره در خط مقدم نوآوری های مهندسی قرار داشته اند. چالش های حفاری تونل ها، به ویژه در مناطق شهری متراکم یا زیر بستر رودخانه ها، مهندسان را به ابداع روش های جدید ساخت و ساز وادار کرد. توسعه سیستم های تهویه، سیگنالینگ پیشرفته، و در نهایت اتوماسیون کامل در متروهای مدرن تر مانند سنگاپور، گواه این پیشرفت مستمر است. هر گام در این مسیر، راه را برای بهبود ایمنی، کارایی و ظرفیت حمل ونقل انبوه هموار کرده است.

شاهکارهای معماری و طراحی ایستگاه ها

یکی از جذاب ترین جنبه های قدیمی ترین متروهای جهان، تنوع خیره کننده در معماری و طراحی ایستگاه های آن هاست. از ورودی های آرت نووی پاریس و کاشی کاری های هنرمندانه بوداپست و بوئنوس آیرس گرفته تا کاخ های زیرزمینی متروی مسکو و سنت پترزبورگ با لوسترهای عظیم و موزاییک های حماسی، هر ایستگاه داستانی از فرهنگ و هنر دوران خود را روایت می کند. این ایستگاه ها، تنها نقاط ورودی و خروجی نیستند، بلکه به گالری های هنری و موزه هایی تبدیل شده اند که تاریخ و زیبایی را در دل خود جای داده اند و تجربه سفر را به یک سفر فرهنگی مبدل می کنند. حتی متروهای مدرن تر مانند ناپل و مونترال نیز این سنت را با گنجاندن هنر معاصر در طراحی های خود ادامه داده اند.

نقش در توسعه شهری و اجتماعی

متروها نقشی بی بدیل در شکل گیری و توسعه شهرهای بزرگ ایفا کرده اند. آن ها نه تنها امکان جابه جایی سریع جمعیت را فراهم آوردند، بلکه به توسعه حومه شهرها و ایجاد الگوهای جدید زندگی شهری کمک کردند. با دسترسی آسان تر به مراکز کار و خرید، متروها فاصله بین خانه و محل کار را کاهش دادند و به مردم اجازه دادند تا در مناطق دورتری زندگی کنند. این سیستم ها به توسعه اقتصادی شهرها، افزایش ارزش املاک در نزدیکی ایستگاه ها و بهبود کیفیت زندگی شهری کمک شایانی کرده اند. متروها همچنین در دوران بحران ها، مانند جنگ های جهانی، به عنوان پناهگاه های امن و شریان های حیاتی برای حفظ شهروندان و انتقال منابع عمل کرده اند.

تفاوت های فرهنگی و اقلیمی

طراحی و کارکرد متروها به شدت متاثر از فرهنگ، شرایط جغرافیایی و نیازهای خاص هر شهر بوده است. در شهرهای سردسیر مانند مسکو و سنت پترزبورگ، ایستگاه های عمیق و مجلل، فضای گرم و پناهگاهی را در برابر سرما فراهم می کنند. در مقابل، در شهرهای پرترافیک ژاپن، تاکید بر کارایی، نظم و تحمل جمعیت زیاد است که به وضوح در طراحی فشرده و مدیریت دقیق سیستم دیده می شود. سیستم های مرتفع مانند شیکاگو، پاسخی به چالش های جغرافیایی و نیاز به حمل ونقل سریع در فضاهای محدود بوده اند. این تفاوت ها نشان می دهد که چگونه مهندسان و معماران در هر شهر تلاش کرده اند تا راه حل هایی متناسب با شرایط محلی خود پیدا کنند.

جدول مقایسه ای سریع از قدیمی ترین متروهای جهان

برای دسترسی سریع به اطلاعات کلیدی، در جدول زیر خلاصه ای از ۲۰ مورد از قدیمی ترین متروهای جهان ارائه شده است:

نام مترو	شهر و کشور	سال راه اندازی	طول شبکه (کیلومتر)	تعداد ایستگاه ها
متروی لندن (London Underground)	لندن، انگلستان	۱۸۶۳	۴۰۲	۲۷۰
تُنل استانبول (Tünel)	استانبول، ترکیه	۱۸۷۵	۰.۵۷	۲
متروی شیکاگو (Chicago L)	شیکاگو، ایالات متحده	۱۸۹۲	۱۶۵.۴	۱۴۵
متروی بوداپست (Budapest Metro)	بوداپست، مجارستان	۱۸۹۶	۳۹.۴	۵۲
متروی گلاسکو (Glasgow Subway)	گلاسکو، اسکاتلند	۱۸۹۶	۱۰.۴	۱۵
متروی بوستون (Boston Subway)	بوستون، ایالات متحده	۱۸۹۷	۱۲۸	۱۴۳
متروی پاریس (Paris Métro)	پاریس، فرانسه	۱۹۰۰	۲۲۶.۹	۳۰۸
متروی برلین (Berlin U-Bahn)	برلین، آلمان	۱۹۰۲	۱۴۶.۳	۱۷۵
متروی فیلادلفیا (SEPTA Subway–Surface Trolley)	فیلادلفیا، ایالات متحده	۱۹۰۷	۶۷.۶	۱۲۳
متروی ناپل (Naples Metro)	ناپل، ایتالیا	۱۹۱۱	۳۵	۳۸
متروی هامبورگ (Hamburg U-Bahn)	هامبورگ، آلمان	۱۹۱۲	۱۰۵	۹۱
متروی بوئنوس آیرس (Subte)	بوئنوس آیرس، آرژانتین	۱۹۱۳	۶۲.۳	۱۰۴
متروی مادرید (Madrid Metro)	مادرید، اسپانیا	۱۹۱۹	۲۹۳	۳۰۲
متروی توکیو (Tokyo Metro)	توکیو، ژاپن	۱۹۲۷	۳۰۴	۲۸۵
متروی اوزاکا (Osaka Metro)	اوزاکا، ژاپن	۱۹۳۳	۱۳۷.۸	۱۲۳
متروی مسکو (Moscow Metro)	مسکو، روسیه	۱۹۳۵	۴۶۰.۵	۲۷۸
متروی سنت پترزبورگ (Saint Petersburg Metro)	سنت پترزبورگ، روسیه	۱۹۵۵	۱۲۴.۸	۷۲
متروی مونترال (Montreal Metro)	مونترال، کانادا	۱۹۶۶	۶۹.۲	۶۸
متروی پراگ (Prague Metro)	پراگ، جمهوری چک	۱۹۷۴	۵۹.۹	۶۱
متروی سنگاپور (MRT Singapore)	سنگاپور	۱۹۸۷	۲۲۵	۱۴۱

نتیجه گیری

سفر به عمق تاریخ قدیمی ترین متروهای جهان، نه تنها به ما امکان می دهد تا با پیشگامان حمل ونقل عمومی زیرزمینی آشنا شویم، بلکه پنجره ای به سوی داستان های پرفراز و نشیب نوآوری های مهندسی، معماری های چشمگیر و تغییرات عمیق اجتماعی باز می کند. این سیستم های ریلی، که زمانی تنها یک ایده بلندپروازانه برای حل چالش های شهری بودند، امروز به شریان های حیاتی کلان شهرها تبدیل شده اند و همچنان در حال تکامل هستند.

هر مترو، با ویژگی های منحصر به فرد خود، گواهی بر خلاقیت و پشتکار بشر در غلبه بر محدودیت هاست. از تونل های بخارپوش لندن تا کاخ های زیرزمینی مسکو و ایستگاه های هنری ناپل، این شبکه ها فراتر از صرف یک وسیله نقلیه، به میراثی ماندگار از هنر، فرهنگ و نبوغ مهندسی بدل شده اند. آن ها نه تنها شهرها را به هم متصل کرده اند، بلکه قلب تپنده حیات شهری را در اعماق زمین زنده نگه داشته اند و همچنان الهام بخش نسل های آینده در جستجوی راه حل های پایدار برای حمل ونقل شهری خواهند بود.

متروها شاهکارهای مهندسی هستند که نقش حیاتی در شکل گیری شهرهای مدرن و تغییر سبک زندگی میلیون ها نفر در طول تاریخ ایفا کرده اند و خود به جاذبه های فرهنگی تبدیل شده اند.