قدیمی ترین بناهای دنیا

قدیمی ترین بناهای تاریخی جهان، یادگارهایی شگفت انگیز از تمدن های کهن بشری هستند که نه تنها نشان دهنده نبوغ و خلاقیت انسان در دوران ماقبل تاریخ و اعصار باستان اند، بلکه پنجره ای رو به فرهنگ، باورها و شیوه زندگی مردمان هزاران سال پیش می گشایند. این سازه های باستانی، از معابد عظیم و مقبره های باشکوه گرفته تا سکونت گاه های پیچیده، رازهای بسیاری را در دل خود نهفته اند و گواهی بر میل انسان به جاودانگی و ساخت آثاری پایدار در طول تاریخ اند.

تماشای این آثار تاریخی کهن، ما را به تفکر درباره چگونگی ساخت آن ها بدون بهره مندی از تجهیزات نوین امروزی وامی دارد. انسان های گذشته، با استفاده از منابع طبیعی و دانش محدود خود، سازه هایی را بنا نهادند که حتی پس از هزاران سال، همچنان پابرجا مانده اند و شگفتی بازدیدکنندگان را برمی انگیزند. این بناها، نه تنها از نظر معماری و مهندسی بی نظیرند، بلکه اطلاعات ارزشمندی درباره پیشرفت های اجتماعی، مذهبی و فن آوری آن دوران به ما می دهند. در ادامه، به معرفی برجسته ترین و قدیمی ترین بناهای تاریخی جهان می پردازیم.

اولین سازه های دست بشر

اولین سازه های دست بشر، آثاری هستند که نشان دهنده آغاز تلاش انسان برای ایجاد سرپناه، فضای عبادی یا نمادهای فرهنگی و اجتماعی بوده اند. این سازه ها، اغلب با استفاده از مواد طبیعی موجود در محیط مانند سنگ، چوب و خاک ساخته شده اند و قدمت آن ها به دوران نوسنگی و حتی پیش از آن بازمی گردد. این بناهای اولیه، اگرچه در مقایسه با سازه های امروزی ساده به نظر می رسند، اما هر یک نمادی از پیشرفت های چشمگیر در درک انسان از فضا، کاربری و دوام هستند.

این سازه ها، فراتر از نیازهای ابتدایی، اهداف پیچیده تری را نیز دنبال می کردند؛ از جمله مکان هایی برای مراسم آیینی، تدفین مردگان، یا حتی رصد پدیده های نجومی. مطالعه آن ها به باستان شناسان کمک می کند تا به درک عمیق تری از سازمان دهی اجتماعی، باورهای مذهبی و توانایی های فنی جوامع اولیه دست یابند. این میراث های گرانبها، مبنای اصلی توسعه معماری و شهرسازی در تمدن های بعدی را تشکیل داده اند و اهمیت آن ها در شناخت سیر تکامل بشریت بی بدیل است.

جیگانتیا مالت

جیگانتیا، مجموعه ای از معابد بزرگ دوران نوسنگی است که در جزیره گزو در کشور مالت قرار دارد. این معابد، از جمله قدیمی ترین بناهای تاریخی جهان به شمار می روند و قدمت آن ها حتی از اهرام مصر نیز بیشتر است، به طوری که ساخت آن ها به حدود ۳۶۰۰ تا ۳۲۰۰ سال قبل از میلاد مسیح بازمی گردد. این مجموعه، به همراه سایر سازه های مشابه در مالت، تحت عنوان معابد مگالیتیک مالت در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده اند و از اهمیت باستان شناسی بالایی برخوردارند.

معابد جیگانتیا در لبه فلات Xagħra قرار گرفته اند و شامل دو معبد اصلی و بقایای یک معبد سوم هستند. این بناها به شکل برگ شبدر ساخته شده اند و بلوک های سنگی عظیم آن ها به سمت داخل قرار گرفته اند و فضای بین دیوارها با قلوه سنگ پر شده است. چیزی که این بنا را به یک شاهکار مهندسی باستانی تبدیل می کند، این است که در زمان ساخت آن ها، چرخ هنوز اختراع نشده بود و ابزار فلزی در دسترس نبود. باستان شناسان معتقدند که از سنگ های کروی کوچک برای جابجایی این بلوک های سنگی غول پیکر استفاده شده است.

در ورودی معبد، یک بلوک سنگی بزرگ فرورفته نشان می دهد که این مکان مختص وضو گرفتن و برگزاری آیین های تطهیر بوده است. محراب های مختلفی در داخل معبد وجود دارد و کشف استخوان های حیوانی در اطراف آن، حاکی از استفاده از این مکان برای قربانی کردن حیوانات است. این معابد نمادی از مکان های تشریفاتی برای آیین باروری بوده اند و مجسمه های متعددی که در محل یافت شده اند، این ارتباط را تقویت می کنند. افسانه ای محلی نیز درباره غول زنی که این معابد را ساخته، وجود دارد که به اهمیت فرهنگی و اساطیری این مکان می افزاید.

پشته هووار اسکاتلند

پشته هووار (Knap of Howar) یک مکان نوسنگی مهم در جزیره پاپا وستری، واقع در اورکنی اسکاتلند است. این بنا به عنوان قدیمی ترین خانه سنگی حفظ شده در شمال اروپا شناخته می شود و قدمت آن به حدود ۳۷۰۰ تا ۳۵۰۰ سال قبل از میلاد می رسد. نام هووار به معنای تپه تپه ها یا باروی بزرگ است و این سازه، یکی از اولین سازه های دست بشر در منطقه به شمار می رود. این مجموعه شامل دو ساختمان مستطیل شکل مجاور است که رو به دریا قرار گرفته اند و نمونه ای منحصربه فرد از معماری دوران نوسنگی را ارائه می دهند.

یکی از ساختمان ها به عنوان محل زندگی خانواده و دیگری به عنوان کارگاه و فضای ذخیره سازی مورد استفاده قرار می گرفته است. این تقسیم بندی فضایی، بینشی عمیق به سبک زندگی و سازمان دهی اجتماعی مردمان نوسنگی اورکنی می دهد. شواهد باستان شناسی نشان می دهد که ساکنان اولیه این مکان، کشاورزان اورکادی بوده اند که به نگهداری گاو، گوسفند و احتمالاً خوک مشغول بودند و زمین را برای تولید جو و گندم پرورش می دادند. همچنین، ماهیگیری بخش مهمی از تامین غذای آن ها بوده است که نشان دهنده تطابق آن ها با محیط ساحلی است.

افسانه های محلی اسکاندیناوی به راهبان ایرلندی یا اسکاتلندی به نام پاپارها اشاره می کنند که پس از ترک ایسلند، در جزایر شمالی اورکنی ها ساکن شدند. با این حال، با توجه به قدمت پشته هووار که بسیار قبل تر از قرن دوازدهم میلادی است، بعید است که راهبان مسیحی اولین سازندگان آن بوده باشند. شواهد قطعی تر حاکی از آن است که خانواده های کشاورز نوسنگی، ساکنان و سازندگان اصلی این سازه بوده اند. پشته هووار به دلیل حفظ و نگهداری فوق العاده اش، اطلاعات ارزشمندی درباره زندگی روزمره و فنون ساخت وساز در دوران نوسنگی فراهم می کند.

معابد تارکسین مالت

معابد تارکسین (Tarxien Temples) مجموعه ای از چهار سازه مگالیتیک در شهر تارکسین در قسمت جنوبی جزیره مالت هستند. این معابد، که قدمت آن ها به حدود ۳۶۰۰ تا ۲۵۰۰ سال قبل از میلاد مسیح بازمی گردد، از قدیمی ترین بناهای تاریخی جهان و بخشی از مجموعه معابد مگالیتیک مالت هستند که در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شده اند. نام شهر تارکسین احتمالا از کلمه تیریکس به معنای سنگ های بزرگ گرفته شده است که به بلوک های سنگی عظیم به کار رفته در این معابد اشاره دارد.

مطالعات باستان شناسی نشان می دهد که منطقه تارکسین از زمان های بسیار دور مسکونی بوده و این معابد نقش مهمی در زندگی آیینی و اجتماعی مردمان نوسنگی مالت داشته اند. در معابد تارکسین، چندین مجسمه و نقش برجسته از حیوانات از جمله بز و خوک کشف شده است که نشان دهنده اهمیت حیوانات در باورهای مذهبی آن دوران است. قابل توجه ترین مجسمه ها، حدود ۲.۵ متر ارتفاع دارند که نشان دهنده الهه مادر یا نماد باروری هستند و بر اهمیت آیین های باروری در این مکان تاکید می کنند.

این سازه های مگالیتیک، محلی برای قربانی های آیینی و همچنین گورستان سوزاندن اجساد بوده اند. پیچیدگی معماری و تزئینات هنری موجود در این معابد، گواهی بر سطح بالای مهارت و سازمان دهی جوامع نوسنگی مالت است. کشف این معابد در اوایل قرن بیستم، اطلاعات ارزشمندی درباره تمدن پیش از تاریخ مالت و شیوه های معماری منحصر به فرد آن ها فراهم آورد. معابد تارکسین، همچون دیگر معابد مگالیتیک مالت، نه تنها از نظر تاریخی بلکه از منظر هنری و مذهبی نیز از اهمیت بالایی برخوردارند و هر ساله بازدیدکنندگان زیادی را به خود جذب می کنند.

نیوگرانج ایرلند

نیوگرانج (Newgrange) یک مقبره گذرگاهی مگالیتیک در ایرلند است که قدمت آن به حدود ۳۲۰۰ سال قبل از میلاد مسیح بازمی گردد، یعنی حتی از اهرام مصر و استون هنج نیز قدیمی تر است. این بنای دوران نوسنگی، از تپه ای مدور و بزرگ تشکیل شده که مملو از گذرگاه ها، اتاق های تزئین شده و مقبره ها است و شواهد نشان می دهد که از اهمیت مذهبی و آیینی بسیار بالایی برخوردار بوده است. نیوگرانج بخشی از مجموعه بزرگتر برونا بوئین (Brú na Bóinne) است که به عنوان میراث جهانی یونسکو ثبت شده است.

این تپه کلیه شکل مساحتی بیش از یک هکتار را پوشش می دهد و با ۹۷ سنگ حاشیه احاطه شده است که برخی از آن ها با هنر مگالیتیک پیچیده، شامل مارپیچ ها و نقوش هندسی، تزئین شده اند. گذرگاه داخلی آن ۱۹ متر طول دارد و به یک اتاق صلیبی شکل منتهی می شود که در مرکز تپه قرار گرفته است. یکی از شگفت انگیزترین جنبه های نیوگرانج، هم ترازی دقیق آن با طلوع خورشید در انقلاب زمستانی است؛ در این روز، نور خورشید از طریق یک دریچه کوچک بالای ورودی وارد گذرگاه شده و اتاق مرکزی را برای حدود ۱۷ دقیقه روشن می کند. این پدیده، اهمیت نجومی و آیینی این بنا را برجسته می کند.

باستان شناسان تخمین می زنند که ساخت این مقبره به حداقل ۲۰ سال زمان و ۳۰۰ نیروی کار نیاز داشته است که نشان دهنده سازمان دهی و همکاری بالای جوامع نوسنگی ایرلند است. تپه های مگالیتیک نیوگرانج از لایه های متناوب خاک و سنگ ساخته شده و ۸۵ متر عرض و ۱۳ متر ارتفاع دارد. در اساطیر ایرلندی، نیوگرانج به عنوان خانه اونگوس، خدای عشق، نام برده شده است که به اهمیت اساطیری و فرهنگی آن می افزاید. هنر مگالیتیک مارپیچی نیوگرانج، سالانه صدها هزار بازدیدکننده را به خود جذب می کند و یکی از مهم ترین جاذبه های باستانی ایرلند به شمار می رود.

روستای سکارابرای اسکاتلند

سکارابرای (Skara Brae) یک سکونت گاه باستانی از دوران نوسنگی است که در جزیره مین لند از مجمع الجزایر اورکنی اسکاتلند واقع شده است. این سکونت گاه، که از قدیمی ترین بناهای تاریخی جهان به شمار می رود، شامل هشت خانه کشیده سنگی است که بین سال های ۳۱۸۰ تا ۲۵۰۰ قبل از میلاد مسیح مورد استفاده قرار می گرفته اند. سکارابرای به دلیل حفظ و نگهداری فوق العاده اش، اطلاعات بی نظیری از سبک زندگی انسان در عصر نوسنگی ارائه می دهد و به همین دلیل به پمپئی اسکاتلندی مشهور شده است.

خانه های سکارابرای با کوچه ای کوچک و سنگی به هم متصل می شوند و یک بافت منسجم را تشکیل می دهند. این خانه ها دارای مبلمان سنگی داخلی، از جمله تخت، کمد و قفسه هستند که به طرز شگفت انگیزی حفظ شده اند و بینشی دقیق از زندگی روزمره ساکنان آن دوران فراهم می کنند. باستان شناسان تخمین می زنند که جمعیت سکارابرای در بزرگترین اندازه خود، به حدود صد نفر رسیده است.

کشف سکارابرای در پی تندبادی سخت در زمستان سال ۱۸۵۰ میلادی صورت گرفت که شن های پوشاننده آن را کنار زد. تندباد دیگری در سال ۱۹۲۴ به یکی از خانه ها آسیب رساند و لزوم کاوش و محافظت از آن را آشکار ساخت. کاوش های گسترده ای در اواخر دهه ۱۸۵۰ و سپس در سال های ۱۹۲۸-۱۹۳۰ و به طور دقیق تر در دهه ۱۹۷۰ انجام شد. در سال ۱۹۹۹، یونسکو سکارابرای را به همراه میزهو، سنگ های ایستاده استنس و حلقه برودگار، تحت عنوان قلب اورکنی نوسنگی به فهرست میراث جهانی افزود. امروزه این اثر یکی از پنج مکان اسکاتلند در این فهرست است و مدیریت آن را مؤسسه محیط زیست تاریخی اسکاتلند بر عهده دارد و به عنوان یک جاذبه مهم باستان شناسی، بازدیدکنندگان زیادی را به خود جذب می کند.

استون هنج انگلستان

استون هنج (Stonehenge) یکی از مشهورترین و مرموزترین بناهای تاریخی جهان است که در دشت سالزبری، ۱۳۰ کیلومتری غرب لندن در انگلستان قرار دارد. این مجموعه شامل بیش از صد بلوک سنگی عظیم است که به صورت دایره ای در کنار هم قرار گرفته اند. دانشمندان هنوز به قدمت دقیق این بنا پی نبرده اند، اما احتمالاً ساخت آن به حداقل ۳۰۰۰ سال قبل از میلاد مسیح و تا حدود ۲۰۰۰ سال قبل از میلاد بازمی گردد، که آن را در دوران نوسنگی و عصر برنز قرار می دهد.

یکی از ویژگی های متمایز استون هنج، موقعیت مکانی آن در دشتی صاف و به دور از توده های کوهستانی و صخره ها است، که این امر انتقال سنگ های عظیم را به این مکان به یک معمای بزرگ تبدیل کرده است. وزن هر یک از این سنگ های مگالیتیک از ۵ تا ۵۰ تن متغیر است و اینکه چگونه مردم تمدن های باستانی توانسته اند این سنگ ها را جابجا و برپا کنند، یکی از رموز این آثار باستانی کهن است. از نظر باستان شناسان، این مجموعه می تواند قدیمی ترین رصدخانه در جهان باشد، یا محلی برای مراسم آیینی و تدفین.

هدف از ساخت این مجموعه عظیم همچنان موضوع بحث و گمانه زنی است. برخی نظریه ها آن را به عنوان یک تقویم نجومی، محلی برای شفا، یا حتی درگاهی به دنیای موازی معرفی می کنند. طبق یکی از افسانه های کهن، این بنای تاریخی توسط جادوگر مرلین ساخته شده است. باستان شناسان ویرانه های باستانی و آثار اجساد زیادی را در این دشت کشف کرده اند، اما بسیاری از آن ها جدیدتر از بنای اصلی استون هنج هستند. در سال ۱۹۸۶، استون هنج به عنوان یک میراث جهانی یونسکو اعلام شد و امروزه صدها هزار گردشگر از سراسر جهان را به خود جذب می کند و همچنان یکی از نمادهای اصلی انگلستان و معمای باستان شناسی است.

هرم جوسر مصر

هرم پلکانی جوسر (Djoser) که در سقاره مصر قرار دارد، یکی از برجسته ترین و قدیمی ترین بناهای تاریخی مصر و جهان است. این هرم، که توسط فرعون جوسر (یا زوسر)، دومین پادشاه از سلسله سوم پادشاهی قدیم مصر (حدود ۲۶۶۷-۲۶۴۸ قبل از میلاد)، ساخته شده است، بیش از یک قرن از اهرام جیزه قدیمی تر است و به عنوان اولین سازه سنگی عظیم در تاریخ مصر و اولین هرم بازمانده شناخته می شود. معمار نابغه این بنا، ایمهوتپ، وزیر و پزشک فرعون جوسر بود که به عنوان اولین معمار شناخته شده در تاریخ نیز مورد احترام قرار گرفته است.

این بنا بر فراز سقاره قرار گرفته و توسط دیواری آهکی به ارتفاع ۱۰.۵ متر احاطه شده است. ساختار کلی هرم شبیه آجر گلی است و طول اضلاع قاعده مستطیل شکل آن حدود ۱۲۱ و ۱۰۹ متر است. هرم جوسر از شش طبقه تشکیل شده است که به تدریج به سمت بالا کوچک می شوند و به آن ظاهری پلکانی می دهند. این طراحی، نشان دهنده تکامل از مصطبه های (مقبره های مستطیل شکل مسطح) اولیه به اهرام کامل تر است.

این بنا دارای یک گذرگاه ورودی با سقفی از جنس سنگ آهک است که به تنه درخت شباهت دارد و به مجموعه ای از ۲۰ جفت ستون آهکی منتهی می شود که شبیه ساقه گیاهان ساخته شده اند. اتاقک تدفین فرعون جوسر در زیر هرم قرار دارد و از چهار لایه گرانیت خوش تراش ساخته شده است. دهانه ای که پس از دفن اجساد توسط یک بلوک ۳.۵ تنی مهر و موم شده بود. متأسفانه، آثاری از جسد فرعون در آن پیدا نشده، زیرا مقبره از قبل مورد سرقت قرار گرفته بود. با این حال، هرم جوسر به دلیل نوآوری های معماری و اهمیت تاریخی خود، یکی از مهم ترین سایت های باستان شناسی در مصر است و نقش کلیدی در درک توسعه اهرام مصر باستان ایفا می کند.

موهنجو دارو پاکستان

موهنجو دارو (Mohenjo-Daro) مجموعه ای از تپه ها و خرابه ها در ساحل راست رودخانه سند، در استان سند پاکستان است. این آثار باستانی کهن، بقایای یکی از دو مرکز اصلی تمدن دره سند (حدود ۲۵۰۰ تا ۱۹۰۰ سال قبل از میلاد مسیح) هستند و جزو قدیمی ترین بناهای تاریخی جهان به شمار می روند. نام موهنجو دارو در زبان سندی به معنای تپه مردگان است و این شهر، یکی از بزرگترین و پیشرفته ترین شهرهای دوران خود در جهان باستان بوده است.

اهمیت باستان شناسی این مکان تاریخی برای اولین بار در سال ۱۹۲۲، یک سال پس از کشف هاراپا، شناسایی شد. حفاری های بعدی نشان داد که این تپه ها حاوی بقایای شهری با برنامه ریزی شهری بسیار پیشرفته، شامل جاده های منظم، سیستم زهکشی پیچیده، خانه های آجری دو طبقه و حمام های عمومی بوده اند. به دلیل وسعت شهر (حدود ۵ کیلومتر مربع) و غنای نسبی بناهای تاریخی و آثار باستانی کشف شده در آن، موهنجو دارو به عنوان پایتخت یک ایالت وسیع در نظر گرفته شده است.

رابطه آن با هاراپا، دیگر شهر بزرگ تمدن سند، نامشخص است؛ مشخص نیست که آیا این دو شهر همزمان پایتخت بوده اند یا اینکه یکی پس از دیگری اهمیت پیدا کرده اند. موهنجو دارو در سال ۱۹۸۰ در فهرست میراث جهانی یونسکو قرار گرفت و به عنوان یکی از مهم ترین سایت های باستان شناسی در جنوب آسیا شناخته می شود. این شهر اطلاعات ارزشمندی درباره شهرسازی، معماری، هنر و زندگی اجتماعی تمدن دره سند ارائه می دهد و همچنان موضوع تحقیقات و کاوش های باستان شناسی است.

اهرام جیزه مصر

اهرام سه گانه جیزه (Giza Pyramids) در فلات جیزه در حومه قاهره، پایتخت مصر، قرار دارند و از شگفت انگیزترین و شناخته شده ترین آثار تاریخی جهان به شمار می روند. این سازه های عظیم، نمادی از شکوه و عظمت مصر باستان هستند و به عنوان مقبره هایی برای فراعنه سلسله چهارم پادشاهی قدیم مصر (حدود ۲۵۸۹-۲۵۰۴ قبل از میلاد) ساخته شده اند. فراعنه مصر معتقد بودند که پس از مرگ، به زندگی خداگونه خود ادامه خواهند داد و برای آماده شدن برای ورود به دنیای بعدی، معابد خدایان و مقبره های هرمی عظیمی را برای خود برپا می کردند و آن ها را از هر آنچه برای هدایت و حفظ خود در جهان بعدی نیاز داشتند، پر می ساختند.

فرعون خوفو احداث اولین و بزرگترین هرم جیزه، یعنی هرم بزرگ جیزه (هرم خوفو) را در حدود ۲۵۵۰ سال قبل از میلاد آغاز کرد. این هرم با ارتفاع اولیه ۱۴۷ متر، بزرگترین هرم جهان است و تخمین زده می شود که ۲.۵ میلیون بلوک سنگی در آن به کار رفته است که هر کدام به طور متوسط بین ۲.۵ تا ۱۵ تن وزن دارند. پسر خوفو، فرعون خفرع، دومین هرم را در جیزه در حدود ۲۵۲۰ سال قبل از میلاد ساخت. مجموعه گورستان او شامل مجسمه ابوالهول، یک بنای اسرارآمیز سنگ آهکی با بدن شیر و سر فرعون است. ابوالهول احتمالاً نگهبان کل مجموعه مقبره فرعون بوده است.

سومین هرم جیزه، هرم منکورع، به طور قابل توجهی کوچک تر از دو هرم اول است و در حدود ۲۴۹۰ سال قبل از میلاد توسط فرعون منکورع ساخته شد. ساختمان معبد آن بسیار پیچیده تر بود. هر هرم عظیم تنها بخشی از یک مجموعه بزرگتر است که شامل قصر، معابد، و سایر بخش ها می شود. شاهکارهای مهندسی باستانی در جیزه آن قدر چشمگیر است که حتی امروزه دانشمندان نمی توانند مطمئن باشند که این اهرام چگونه ساخته شده اند. با این حال، آن ها به اطلاعات زیادی در مورد افرادی که آن ها را ساخته اند و قدرت سیاسی لازم برای تحقق آن دست پیدا کرده اند. این اهرام نه تنها قبرستان، بلکه صحنه های شگفت انگیزی از جنبه های مختلف زندگی در مصر باستان را به نمایش می گذارند.

زیگورات اور عراق

زیگورات ها، متمایزترین کشف معماری باستان خاور نزدیک هستند و در منطقه بین النهرین، عمدتاً در عراق و ایران امروزی، پراکنده یافت می شوند. زیگورات های باستانی خاور نزدیک، مانند اهرام مصر باستان، دارای چهار ضلع هستند و به سمت قلمرو خدایان بالا می روند. با این حال، برخلاف اهرام مصر، نمای بیرونی زیگورات ها مسطح نیست؛ بلکه طبقاتی هستند که برای سهولت در کارهایی مرتبط با ساختار و همچنین نظارت اداری و آیین های مذهبی شهرهای باستانی خاور نزدیک ساخته شده اند. این سازه ها، شواهدی تأثیرگذار بر قدرت و مهارت فرهنگ باستانی بین النهرین هستند.

یکی از بزرگترین و جذاب ترین زیگورات های بین النهرین، زیگورات بزرگ در اور (Ziggurat of Ur) است. این بنای تاریخی توسط پادشاه اور-نامو از سلسله سوم اور برای خدای ماه نانا، حامی الهی شهر، ساخته شد و قدمت آن به حدود ۲۱۰۰ سال قبل از میلاد مسیح بازمی گردد. زیگورات اور بلندترین نقطه شهر بود و مانند گلدسته یک کلیسای جامع قرون وسطایی، تا کیلومترها از اطراف قابل مشاهده بود. همچنین، یک نقطه کانونی برای مسافران و پارسایان به شمار می رفته است.

از آنجایی که زیگورات از معبد خدای حامی شهر اور محافظت می کرد، به احتمال زیاد این مکان جایی بوده که شهروندان اور مازاد محصولات کشاورزی خود را می آوردند و غذای معمولی دریافت می کردند. در دوران باستان، بازدید از زیگورات اور به معنای دریافت تغذیه روحی و جسمی بوده است. مهمترین قسمت زیگورات در اور، معبد ناننا در بالای آن بود، اما متأسفانه از این معبد چیزی باقی نمانده است؛ تنها تعدادی آجر لعابی آبی پیدا شده که باستان شناسان گمان می کنند بخشی از تزئینات معبد باشد. قسمت های پایینی برجای مانده از زیگورات شامل جزئیات شگفت انگیز مهندسی و طراحی است. به عنوان مثال، معماران سوراخ هایی را در لایه بیرونی معبد قرار دادند که به بخار آب از هسته آجر کمک کند و زهکش هایی در تراس ها برای هدایت باران های زمستانی تعبیه شده بود که نشان دهنده درک پیشرفته آن ها از آب وهوا و مهندسی است.

کاخ مینوی کنوسوس کرت یونان

کاخ مینوی کنوسوس (Knossos) در جزیره کرت یونان، مقر حکومت پادشاه افسانه ای مینوس و مرکز اولین تمدن دریای اژه، یعنی تمدن مینوی بود. کنوسوس بر روی نقطه تلاقی دو نهر قرار دارد و در حدود ۸ کیلومتری ساحل شمالی کرت در خشکی پیش روی کرده است. حفاری ها در کنوسوس زیر نظر آرتور ایوانز در سال ۱۹۰۰ آغاز شد که طی آن کاخ و ساختمان های اطراف آن، که مرکز فرهنگ پیچیده عصر برنز (حدود ۲۷۰۰-۱۴۵۰ قبل از میلاد) بود، کشف شد.

اولین ساکنان انسانی کنوسوس احتمالاً در هزاره هفتم قبل از میلاد از آناتولی به آنجا آمدند و به کاشت گندم و دامداری مشغول شدند. در آغاز دوره مینوی اولیه (۳۰۰۰-۲۰۰۰ سال قبل از میلاد)، آن ها شروع به استفاده از برنز و ساخت سفال های لعاب دار، مهرهای حکاکی شده و جواهرات طلا کردند. خط هیروگلیف در همان زمان اختراع شد و تجارت با مصریان انجام شد که نشان دهنده ارتباطات فرهنگی و اقتصادی گسترده آن ها است.

اولین کاخ در کنوسوس در آغاز دوره مینوی میانه (۲۰۰۰-۱۵۸۰ قبل از میلاد) ساخته شد که شامل سازه های جدا از هم بود. در حدود سال ۱۷۲۰ قبل از میلاد، زمین لرزه ای مخرب بیشتر کنوسوس را با خاک یکسان کرد. پس از آن، کاخی با ستون های عظیم و پله هایی که ساختمان های مختلف را در محل تپه به هم متصل می کردند، بازسازی شد. بقایای این کاخ مانع از محل کاوش های کنونی شده است. کاخ کنوسوس به دلیل نقاشی های دیواری باشکوه، سیستم های آبرسانی پیشرفته و معماری پیچیده اش، اطلاعات ارزشمندی درباره تمدن مینوی و زندگی پادشاهی آن دوران ارائه می دهد. این کاخ نمادی از شکوه و پیشرفت فرهنگی در عصر برنز است و هر ساله هزاران بازدیدکننده را به خود جذب می کند.

آرامگاه کوروش کبیر ایران

آرامگاه کوروش کبیر، یکی از ارزشمندترین و قدیمی ترین بناهای تاریخی ایران و جهان، در پاسارگاد، محوطه ای باستانی در استان فارس ایران قرار دارد. این مقبره برای اولین بار به عنوان مقبره کوروش در دوران مدرن توسط جیمز ژوستینیان موریر شناسایی شد که آن را با آنچه در نوشته های مورخ یونانی آریان توصیف شده است، مقایسه کرد. این مقبره بنایی بسیار ساده اما منحصر به فرد دارد و از همه سوی دشت مرغاب نمایان است. این اثر باستانی، که از اولین سازه های دست بشر در ایران محسوب می شود، در سال ۲۰۰۴ به عنوان میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است.

آرامگاه کوروش کبیر یک نمونه تاریخی مهم از مهندسی زلزله به حساب می آید، زیرا گفته می شود قدیمی ترین سازه در جهان است که به صورت جدا از پایه ساخته شده است. این ویژگی انعطاف پذیری زیادی در برابر خطرات لرزه ای ایجاد می کند و دلیل پایداری آن در طول ۲۵۰۰ سال گذشته است. این اثر باستانی در گوشه جنوبی محوطه قرار دارد که زمانی پارک سلطنتی پاسارگاد بوده است.

در ساخت این بنا از سنگ آهک زرد مایل به سفیدی استفاده شده که احتمالاً از معدن سیوند استخراج شده است. بنای آرامگاه ۲۵۰۰ سال است که در برابر عوامل طبیعی و غیرطبیعی مقاوم بوده و همچنان در دشت پاسارگاد پابرجاست. پایه یا شالوده اصلی آن سکوی سنگی است که طرح آن مربع مستطیل شکلی به طول ۱۳.۳۵ متر و عرض ۱۲.۳۰ متر است. این بنا از دو قسمت کاملاً مجزا تشکیل شده است: سکوی سنگی شش پله ای و اتاقی با سقف شیروانی بر روی پله ششم. در سال ۵۲۹ پیش از میلاد، کوروش در جنگ با ماساگت ها در آسیای مرکزی کشته شد و در این مقبره دفن گردید. آرامگاه کوروش کبیر نه تنها یک بنای تاریخی، بلکه نمادی از هویت و تاریخ باستانی ایران است.

تخت جمشید ایران

تخت جمشید (Persepolis)، پایتخت تشریفاتی امپراتوری هخامنشیان، در دشت های مرودشت و در محاصره کوه های زاگرس جنوبی در فلات ایران واقع شده است. شیراز امروزی در ۶۰ کیلومتری جنوب غربی ویرانه های تخت جمشید قرار دارد. قدیمی ترین بقایای تخت جمشید به سال ۵۱۵ قبل از میلاد بازمی گردد و ساخت آن توسط داریوش بزرگ آغاز شد و توسط جانشینان او تکمیل گردید. این بنا که از قدیمی ترین بناهای تاریخی جهان است، نمونه ای بی نظیر از سبک معماری باستانی هخامنشی به حساب می آید.

این مجموعه بر روی یک سکوی دیواری عظیم بنا شده و شامل پنج کاخ یا تالار با اندازه های مختلف و ورودی های بزرگ است. از جمله برجسته ترین سازه های آن می توان به کاخ آپادانا، تالار صد ستون، و دروازه ملل اشاره کرد که هر یک با نقوش برجسته و جزئیات معماری خیره کننده تزئین شده اند. کارکرد پرسپولیس در دوران هخامنشیان دقیقاً مشخص نیست. این شهر حتی یکی از بزرگترین شهرهای ایران نیز نبوده و در مقابل کل امپراتوری، اصلاً بزرگ به شمار نمی رفته است. اما به نظر می رسد که یک مجموعه تشریفاتی بوده که فقط به صورت فصلی مورد استفاده قرار می گرفته است.

هنوز کاملاً مشخص نیست که محل اقامت پادشاه واقعاً کجا بوده است. بیشتر باستان شناسان معتقد بودند که از آن به ویژه برای جشن نوروز در سال نو ایرانی، یعنی ابتدای بهار، استفاده می شده است. ظاهراً در آن زمان نیز اشراف ایرانی و ثروتمندان برای تقدیم هدایایی به شاه به این مکان می آمدند که در نقش برجسته های راه پله تصاویری از آن ها به چشم می خورد. مشخص نیست که چه سازه های دائمی در خارج از مجموعه کاخ وجود داشته است. در سال ۳۳۰ قبل از میلاد، این مجموعه توسط ارتش اسکندر مقدونی تصرف شد و اندکی بعد قطعات چوبی آن، به احتمال زیاد عمداً، در اثر آتش سوزی کاملاً از بین رفت. تخت جمشید در سال ۱۹۷۹ در میراث جهانی یونسکو ثبت شد و همچنان یکی از مهم ترین جاذبه های گردشگری و باستان شناسی ایران است.

معبد خانه مربعی فرانسه

معبد خانه مربعی (Maison Carrée) یک معبد رومی باستانی است که در شهر نیم (Nîmes) در جنوب فرانسه واقع شده است. نیم به عنوان یک مستعمره رومی (Colonia Nemausus) در قرن اول قبل از میلاد تأسیس شد. این بنا، که جزو اولین سازه های دست بشر رومی است، یک ساختمان رومی باستانی فوق العاده حفاظت شده است و نمونه ای برجسته از یک معبد رومی به شمار می رود. ساخت این معبد بین سال های ۱۶ تا ۴ قبل از میلاد صورت گرفته است.

قسمت جلوی معبد یک نمونه کلاسیک از معبد سبک توسکانی است که توسط ویتروویوس (معمار و نظریه پرداز رومی قرن اول قبل از میلاد) توصیف شده است. این بنا دارای یک حجره و یک ایوان عمیق در بخش جلویی و محوری است و بر فراز سکوی بلندی قرار گرفته است. سکوی خانه مربعی تا ارتفاع ۲.۸۵ متر ارتفاع دارد و ابعاد پایه معبد ۲۶.۴۲ در ۱۳.۵۴ متر است که ابهت خاصی به آن می بخشد.

این ساختمان به سبک کورنتی اجرا شده است، که می توان آن را به راحتی از روی نقوش برگ آکانتوس روی سرستون های آن تشخیص داد. شش ستون در سراسر نما دارد و بیست ستون متصل به کناره ها قرار گرفته اند و آرایش شبه اپیپریتری را ایجاد می کنند (ستون های جلویی آزاد هستند اما ستون های طرفین و پشت به دیوار متصل هستند). معبد زمانی دارای کتیبه ای بود که در قرون وسطی از بین رفت. پس از بازسازی کتیبه در سال ۱۷۵۸، محققان بر این باورند که این بنا به نام نوه های آگوستوس و وارثانش، کایوس و لوسیوس سزار، وقف شده است. این معبد نه تنها نمونه ای از معماری اولیه امپراتوری روم را به ما نشان می دهد، بلکه نشانگر میزان سرمایه گذاری نخبگان محلی در ساخت وسازهای یادبود به منظور تجلیل از امپراتور و اعضای خانواده اش است.

کولوسئوم رم

کولوسئوم (Colosseum) که به آن آمفی تئاتر فلاویان نیز گفته می شود، آمفی تئاتر غول پیکری است که در رم، پایتخت ایتالیا، در زمان امپراتوران فلاویان ساخته شد. ساخت کولوسئوم بین سال های ۷۰ تا ۷۲ میلادی در زمان سلطنت وسپاسیان آغاز شد و در سال ۸۰ میلادی توسط پسرش تیتوس افتتاح گردید. این بنا، که از قدیمی ترین بناهای تاریخی جهان و نمادی از قدرت و عظمت امپراتوری روم است، درست در شرق تپه پالاتین، در محوطه خانه طلایی نرون واقع شده است.

طبق نظر باستان شناسان، در این مکان قبلاً دریاچه ای مصنوعی قرار داشته که بر اساس یک تصمیم گیری نمادین، تخلیه شده و کولوسئوم در آنجا احداث شده است. وسپاسیان، که دیدی فروتنانه به تاج و تخت داشت، تصمیم گرفت تا دریاچه خصوصی امپراتور ظالم را با یک آمفی تئاتر عمومی که می توانست میزبان ده ها هزار رومی باشد، جایگزین کند. این سازه در سال ۸۰ پس از میلاد توسط تیتوس در مراسمی که شامل ۱۰۰ روز بازی بود، به طور رسمی وقف شد و هزاران نفر و حیوان در آن کشته شدند.

برخلاف آمفی تئاترهای قبلی، که تقریباً همگی برای حفاظت بیشتر در دامنه ها قرار گرفته بودند، کولوسئوم سازه ای مستقل از سنگ و بتن است که سیستم پیچیده ای از طاق ها در آن استفاده شده و ابعاد آن در مجموع ۱۸۹ در ۱۵۶ متر است. این آمفی تئاتر ظرفیت حدود ۵۰ هزار تماشاگر را داشت که یک سایبان جمع شونده عظیم (ولاریوم) از آن ها در برابر نور خورشید محافظت می کرد. این بنا صحنه هزاران نبرد تن به تن بین گلادیاتورها، رقابت بین مردان و حیوانات، و بسیاری از نبردهای بزرگ تر، از جمله درگیری های دریایی ساختگی بود. حفاظت از کولوسئوم به طور جدی در قرن نوزدهم آغاز شد و یک پروژه بازسازی در دهه ۱۹۹۰ انجام گرفت. این بنا به عنوان یکی از جاذبه های گردشگری رم شناخته شده و سالانه نزدیک به هفت میلیون بازدیدکننده دارد.

با نگاهی کلی بر قدیمی ترین بناهای تاریخی جهان به این نکته پی می بریم که اولین سازه های دست بشر همگی نمادی از فرهنگ باستان و تمدن های گذشته انسان ها هستند. همانطور که خواندید، بسیاری از اسرار این آثار باستانی هنوز کشف نشده است. انسان مدرن دلیل ساخت برخی از قدیمی ترین بناهای تاریخی را نمی داند و نمی تواند تصور کند انسان های ماقبل تاریخ چگونه بدون در اختیار داشتن ابزارآلات پیشرفته امروزی موفق به حمل سازه های سنگین و روی هم قرار دادن آن ها شده اند. چگونه با دست خالی آثاری را خلق کرده اند که با وجود پشت سر گذاشتن انواع و اقسام وقایع، از سیل و زلزله و آتش سوزی گرفته تا جنگ و تخریب سارقان، همچنان پا برجا باقی مانده اند؟

شاید این انسان مدرن است که به اشتباه می پندارد تجهیزات و فناوری و پیشرفت به عصر او تعلق دارد، چه بسا در قرون و اعصار گذشته انسان ها فناوری های پیشرفته تری در اختیار داشته اند که ما از وجود آن ها بی خبر هستیم.

در هر حال، به تماشا نشستن شکوه و زیبایی آنچه بشر قرن ها پیش با استفاده از عقل خویش خلق کرده، قطعاً برای علاقمندان به کشف اسرار قدیمی ترین بناهای تاریخی جهان هیجان انگیز و جذاب است و تفکر و تعمق در این آثار باستانی کهن دستاوردی بیش از یک بازدید ساده برایتان به ارمغان خواهد آورد. این بناها نه تنها یادآور گذشته اند، بلکه الهام بخش آینده نیز هستند و نشان می دهند که با اراده و خلاقیت، می توان سازه هایی ساخت که قرن ها پابرجا بمانند.

قدیمی ترین بناهای جهان، نمادی از نبوغ، پشتکار و باورهای عمیق انسان در طول تاریخ هستند که هر یک داستانی از تمدن های فراموش شده یا درخشان را روایت می کنند.

در جدول زیر، خلاصه ای از برخی از قدیمی ترین بناهای ذکر شده به همراه اطلاعات کلیدی آن ها آورده شده است:

نام بنا	مکان	دوره ساخت (تقریبی)	ویژگی برجسته
جیگانتیا	مالت	۳۶۰۰-۳۲۰۰ ق.م.	قدیمی ترین معابد سنگی بزرگ جهان
پشته هووار	اسکاتلند	۳۷۰۰-۳۵۰۰ ق.م.	قدیمی ترین خانه سنگی در شمال اروپا
معابد تارکسین	مالت	۳۶۰۰-۲۵۰۰ ق.م.	مجموعه معابد مگالیتیک با مجسمه های باروری
نیوگرانج	ایرلند	۳۲۰۰ ق.م.	مقبره گذرگاهی با هم ترازی نجومی (انقلاب زمستانی)
روستای سکارابرای	اسکاتلند	۳۱۸۰-۲۵۰۰ ق.م.	سکونت گاه نوسنگی با خانه های سنگی حفظ شده
استون هنج	انگلستان	۳۰۰۰-۲۰۰۰ ق.م.	حلقه سنگی عظیم با هدف نامشخص (رصدخانه/آیینی)
هرم جوسر	مصر	۲۶۶۷-۲۶۴۸ ق.م.	اولین هرم سنگی بزرگ و پلکانی در مصر
موهنجو دارو	پاکستان	۲۵۰۰-۱۹۰۰ ق.م.	شهر باستانی با برنامه ریزی شهری پیشرفته (تمدن سند)
اهرام جیزه	مصر	۲۵۸۹-۲۵۰۴ ق.م.	مقبره های فراعنه، شاهکارهای مهندسی باستان
زیگورات اور	عراق	۲۱۰۰ ق.م.	معبد پلکانی (زیگورات) برای خدای ماه نانا
کاخ مینوی کنوسوس	یونان	۲۰۰۰ ق.م. (بازسازی)	مرکز تمدن مینوی، کاخی با معماری پیچیده و نقاشی های دیواری
آرامگاه کوروش کبیر	ایران	۵۳۰ ق.م.	مقبره پادشاه هخامنشی، نمونه مهندسی ضد زلزله
تخت جمشید	ایران	۵۱۵ ق.م.	پایتخت تشریفاتی امپراتوری هخامنشیان
معبد خانه مربعی	فرانسه	۱۶-۴ ق.م.	معبد رومی باستانی، نمونه ای از معماری کورنتی
کولوسئوم	رم	۷۰-۸۰ میلادی	آمفی تئاتر عظیم رومی برای نبردهای گلادیاتوری

سوالات متداول

قدیمی ترین بناهای جهان چه ویژگی هایی دارند؟

قدیمی ترین بناهای جهان اغلب از سنگ های عظیم (مگالیتیک) ساخته شده اند و دارای طراحی های پیچیده برای زمان خود هستند. بسیاری از آن ها اهداف مذهبی، تشریفاتی یا تدفینی داشته اند و نشان دهنده دانش پیشرفته ای در مهندسی، نجوم و سازمان دهی اجتماعی در دوران باستان هستند. این بناها اغلب دارای نقوش و تزئینات هنری خاصی هستند که بیانگر فرهنگ و باورهای سازندگانشان است.

هدف از ساخت قدیمی ترین بناها چه بوده است؟

هدف از ساخت قدیمی ترین بناها بسیار متنوع بوده است. بسیاری از آن ها به عنوان معابد برای پرستش خدایان، مقبره ها برای دفن مردگان و پادشاهان، یا مکان هایی برای برگزاری مراسم آیینی و نجومی ساخته شده اند. برخی نیز به عنوان سکونت گاه های دائمی یا مراکز اداری و تشریفاتی مورد استفاده قرار می گرفتند که نشان دهنده نیازهای اجتماعی، مذهبی و سیاسی جوامع کهن است.

کدام کشورها بیشترین بناهای تاریخی قدیمی را دارند؟

بیشترین بناهای تاریخی قدیمی در کشورهای دارای تمدن های باستانی بزرگ یافت می شوند. کشورهایی مانند مصر (با اهرام و معابد فراوان)، یونان (با آثار مینوی و کلاسیک)، عراق (با زیگورات ها و شهرهای بین النهرین)، ایران (با آثار هخامنشی و پیش از آن)، مالت (با معابد مگالیتیک) و بریتانیا (با سازه های نوسنگی مانند استون هنج) از جمله کشورهایی هستند که غنی ترین میراث باستانی را دارا می باشند.

تفاوت بین بنا و سازه در آثار باستانی چیست؟

در آثار باستانی، سازه به هر ساختار فیزیکی اطلاق می شود که توسط انسان ساخته شده باشد، از جمله دیوارها، پل ها و حتی راه ها. در حالی که بنا معمولاً به یک سازه کامل تر و اغلب دارای کاربری مشخص مانند معبد، کاخ، مقبره یا خانه اشاره دارد که هدف خاصی را دنبال می کند و معمولاً از نظر معماری پیچیده تر است. به عبارت دیگر، هر بنا یک سازه است، اما هر سازه ای لزوماً یک بنا نیست.

آیا بناهای قدیمی جهان هنوز پابرجا هستند؟

بسیاری از قدیمی ترین بناهای جهان، با وجود گذر هزاران سال، همچنان پابرجا هستند و برخی از آن ها در وضعیت بسیار خوبی نگهداری می شوند. این پایداری به دلیل استفاده از مصالح مقاوم مانند سنگ، تکنیک های پیشرفته ساخت وساز و در برخی موارد، دفن شدن زیر خاک یا شن که آن ها را از عوامل فرسایش حفظ کرده، ممکن شده است. این بناها امروزه به عنوان میراث جهانی یونسکو محافظت می شوند و سالانه میلیون ها بازدیدکننده را به خود جذب می کنند.