وزیر اقتصاد دولت رییسی اصلا چیزی از اقتصاد می داند؟

آفتاب نیوز :

پایگاه اطلاع رسانی ریاست جمهوری در 13 شهریور 1401 مطلبی با کلیشه دولت مردمی ایران قوی، منتشر کرد و از کاهش قابل توجه بدهی خارجی ایران در دولت سیزدهم خبر داد.

به جز این، رسانه های نزدیک به دولت مانند ایرنا گزارش های دوره ای دیگری به نقل از مراجع بین المللی مانند صندوق جهانی پول منتشر کرده و از کاهش بدهی خارجی ایران در دولت سیزدهم نوشته و توضیح دادند که ایران از نظر بدهی ناخالص خارجی نسبت به تولید ناخالص داخلی در سال 2022 در رتبه یکی مانده به آخر خاورمیانه و آسیای مرکزی قرار دارد؛ اما حالا احسان خاندوزی، وزیر اقتصاد دولت سیزدهم، در سخنانی اعجاب آور این موضوع را تکرار کرده است و با مقایسه بدهی خارجی اقتصادهای بزرگی مانند آمریکا و ژاپن، عملکرد ایران را از این نظر بهتر تلقی کرده و کاهش بدهی خارجی ایران را یک دستاورد دانسته است. سخنان عجیبی که از نظر علم اقتصاد نه تنها محلی از اعراب ندارد که می تواند نشان دهنده وضعیت نامطلوب در جذب سرمایه خارجی و فاینانس باشد.

ماجراهای یک وزیر اقتصاد

وزیر اقتصاد از وضعیت مطلوب ایران در حوزه بدهی های خارجی خبر داده و گفته «وضعیت دولت ما از نظر بدهی از آمریکا، ژاپن، ایتالیا و هفت کشور بهتر است». گفته ای که این سوال را ایجاد می کند که آیا وزیر اقتصاد، اقتصاد نمی داند؟
این اولین باری نیست که دولت رییسی کاهش بدهی خارجی ایران را یک دستاورد بزرگ می داند و آن را رسانه ای می کند. سال 1401 هم تیم رسانه ای دولت سیزدهم به کاهش آمار بدهی های خارجی ایران استناد کرده و آن را دستاورد این دولت دانسته بود. فارغ از اینکه کاهش بدهی خارجی ایران نه دستاورد است و نه الزاما دولت رییسی در کاهش آن نقش داشته است. چنین مسیله ای نتیجه افزایش تحریم هاست و سبب شده تعداد کشورهایی که بتوانند با ایران رابطه برقرار کنند، کم و کمتر شود و سهم ایران از تسهیلات جهانی آب برود.

بدهی خارجی ایران خوب است یا بد؟

در حاشیه نشست هییت دولت احسان خاندوزی، وزیر اقتصاد، در سخنانی به کاهش بدهی ایران اشاره کرد و گفت: «نسبت بدهی به GDP در بسیاری از کشورها بسیار بالاست. برای مثال این نسبت در ایتالیا 145 درصد، در آمریکا نزدیک به 129 درصد و در ژاپن 264 درصد است». وزیر جوان کابینه رییسی به آمار کشورهای منطقه هم اشاره کرده و گفته است «در کشورهای همسایه ما نیز نسبت بدهی به GDP بالاست. مثلا در مصر و اردن بالای 80 درصد، قطر 47 درصد، عراق 43 درصد، امارات 38 درصد، ترکیه 32 درصد و عربستان 30 درصد است. این در حالی است که در ایران این نسبت 29 درصد است که نشان دهنده وضع مطلوب ایران در مقایسه با دیگر کشورهاست».
این اظهارات عجیب وزیر چند سوال مهم ایجاد می کند؛ اولین سوال این است که آیا بدهی خارجی امر نامطلوبی است که دولت کاهش آن را یک دستاورد اقتصادی مهم برای خود تلقی کند؟ کشورهای مختلف درباره بدهی خارجی تجربه های مختلفی دارند. برخی چون آمریکا و ژاپن از وام های خارجی برای توسعه اقتصاد خود بهره برده اند. برخی دیگر چون برزیل و آرژانتین بوده اند که در بازپرداخت وام خود با مشکل مواجه شده اند و همین مسیله سبب بروز اعتراضات گسترده در این کشورها شده است. به عبارتی اصولا کشورهای توسعه یافته سهم بیشتری از تسهیلات جهانی دارند و با استفاده از آن به کمک رشد اقتصادی خود آمده اند. از طرف دیگر، اقتصادهای بحران زده اصولا سمت تسهیلات جهانی نمی روند یا مشمول آن نمی شوند اما مروری بر گزارش سال های گذشته نشان می دهد کشورهای قدرتمند اقتصادی همیشه در صدر بدهکاران خارجی هستند.

چرا بدهی خارجی کاهش یافت؟
دومین سوال اینکه چرا بدهی خارجی ایران روند کاهشی داشته است؟ نتیجه یک کلمه است؛ تحریم ها. تحریم های اقتصادی در چند سال گذشته شدت گرفته و دایره ارتباطی ایران با سایر کشورها محدود و محدودتر شده است. به عبارتی می توان گفت کاهش بدهی خارجی ایران یک امر خودخواسته یا انتخاب این دولت و آن دولت نبوده است. بلکه شرایط به سمتی رفته که کشورهای خارجی امکان چندانی برای سرمایه گذاری در ایران و اختصاص خط اعتباری به کشور نداشته اند.

از طرف دیگر قرارگرفتن ایران در لیست سیاه FATF سبب شده که ایران نتواند از تسهیلات خارجی بهره ببرد و در شرایطی که ایران نتوانسته تسهیلات خارجی جدید بگیرد، طبیعی است که بدهی خارجی ایران هم کاهش یافته است. پس کاهش بدهی خارجی به طور مشخص خواسته ایران نبوده است. سال 1398 و هم زمان با شیوع کرونا، قرار بود صندوق بین المللی پول 50 میلیارد دلار تسهیلات به کشورهای مختلف تخصیص دهد اما نامه رییس وقت بانک مرکزی برای دریافت تسهیلات پنج میلیارد دلاری از این صندوق بی نتیجه ماند.

ایران به تسهیلات خارجی نیاز ندارد؟

آیا ایران به تسهیلات خارجی نیازی ندارد؟ قطعا نیاز دارد. اقتصاد ایران در یک دهه گذشته درگیر رشد اقتصادی صفر درصدی بوده است. این رشد صفر درصدی در حالی است که موتور اقتصاد ایران برای چرخش به رشد هشت درصدی نیاز دارد و لازمه رسیدن به این رشد، جذب سرمایه داخلی و خارجی است. از سال 97 و هم زمان با خروج دونالد ترامپ از برجام، حلقه تحریم ها علیه ایران تنگ تر شد و راه های جذب سرمایه گذاری خارجی در ایران بسته تر از هر زمانی شد. در این سال ها نه تنها سرمایه گذاری خارجی در ایران متوقف شد بلکه حتی چین و روسیه دو شریک استراتژیک ایران در مقاطعی خرید نفت از ایران را متوقف کردند و ورود دلارهای نفتی به ایران هم در برخی از دوره ها ناممکن بود.از طرف دیگر، شرایط سیاسی و اجتماعی داخلی، نه تنها در نگهداشت سرمایه های داخلی موفق نبود، بلکه آمارها نشان می دهد سالانه 10 میلیارد دلار سرمایه از کشور خارج شده است. در این شرایط اقتصاد ایران در یک چرخه معیوب گرفتار شده و تنها راه خروج آن از بن بست فعلی، جذب سرمایه جدید است و احتمالا دریافت تسهیلات خارجی، می توانست راهکار مطلوبی در این شرایط باشد. به خصوص که کارشناسان اقتصادی معتقد هستند کشورهای با اقتصاد پویا سراغ بدهی خارجی می روند و با این کار نرخ رشد اقتصادی خود را بهبود می دهند. حال مشخص نیست که در چنین شرایطی چرا وزیر اقتصاد باید به کاهش بدهی خارجی افتخار کند.