قبرهای سنگی اسرارآمیز اسکاتلند

در چشم اندازهای مه آلود و تپه های سبز اسکاتلند سازه هایی کهن از سنگ های عظیم بر جای مانده اند؛ یادگارهایی خاموش از هزاران سال پیش. این بناها که اغلب به نام ‘قبرهای سنگی’ شناخته می شوند نه تنها شواهدی از زندگی و مرگ جوامع پیشاتاریخی هستند بلکه دریچه ای رو به باورها آیین ها و ساختارهای اجتماعی پیچیده ای می گشایند که هنوز بسیاری از جنبه های آن ها در هاله ای از ابهام قرار دارد. این مقبره های مگالیتی که قدمتشان به اعصار نوسنگی و برنز بازمی گردد چالش های بزرگی را برای باستان شناسان و پژوهشگران مطرح می کنند؛ چگونگی جابجایی سنگ های عظیم چرایی انتخاب مکان های خاص برای ساخت و هدف واقعی آن ها فراتر از یک مکان ساده برای دفن. رمز و راز نهفته در این سازه های باستانی از معماری شگفت انگیزشان گرفته تا ارتباط احتمالی آن ها با پدیده های نجومی و افسانه های محلی کنجکاوی هر بازدیدکننده و علاقه مند به تاریخ را برمی انگیزد و سوالات بی پاسخی را در ذهن ایجاد می کند که درک ما از نیاکان دورمان را شکل می دهد.

ماهیت و تعریف قبرهای سنگی اسکاتلند

قبرهای سنگی اسکاتلند که با نام های دیگری چون مقبره های حجره ای گورهای تپه ای یا سازه های مگالیتی تدفینی نیز شناخته می شوند بناهایی پیشاتاریخی هستند که عمدتاً از سنگ های بزرگ ساخته شده اند و به عنوان مکان های دفن مورد استفاده قرار می گرفته اند. این سازه ها تنوع زیادی در شکل و اندازه دارند اما اغلب شامل یک یا چند اتاقک یا حجره تدفین هستند که با دالان یا راهرویی به بیرون متصل می شوند. این اتاقک ها معمولاً با سنگ های بزرگ پوشانده شده و سپس با تپه ای از سنگ (کایرن) یا خاک پوشانده می شدند تا سازه ای گنبدی شکل یا تپه مانند ایجاد شود. هدف اصلی این بناها نگهداری از بقایای انسانی بوده و اغلب به صورت گورهای جمعی مورد استفاده قرار می گرفتند به طوری که طی دوره های طولانی افراد مختلفی در آن ها دفن می شدند. سنگ های به کار رفته در ساخت این مقبره ها که گاهی وزنی چند تنی دارند نشان دهنده دانش و سازماندهی قابل توجه سازندگان آن ها در عصر خود بوده است.

تاریخچه کهن این سازه ها

تاریخچه قبرهای سنگی اسکاتلند به دوران بسیار کهنی بازمی گردد عمدتاً به عصر نوسنگی (حدود ۴۰۰۰ تا ۲۵۰۰ سال قبل از میلاد) و اوایل عصر برنز (حدود ۲۵۰۰ تا ۸۰۰ سال قبل از میلاد). قدیمی ترین نمونه ها مربوط به اواسط هزاره چهارم قبل از میلاد هستند یعنی بیش از ۶۰۰۰ سال پیش. ساخت این سازه ها در دوران نوسنگی به اوج خود رسید و با ظهور جوامع کشاورزی و استقرار دائمی تر ارتباط تنگاتنگی داشت. در عصر برنز سبک و مقیاس برخی از گورهای سنگی تغییر کرد اما سنت استفاده از سازه های سنگی برای دفن همچنان ادامه یافت. این بناها نمایانگر گذار از جوامع شکارچی-گردآورنده به جوامع کشاورز و پیچیدگی های فزاینده در ساختارهای اجتماعی اعتقادی و آیینی مربوط به مرگ و زندگی پس از مرگ در این دوران های باستانی هستند. مطالعه لایه های باستان شناسی و یافته های داخل این مقبره ها اطلاعات ارزشمندی درباره رژیم غذایی سلامت و حتی روابط خویشاوندی افراد دفن شده در آن ها ارائه می دهد.

پراکندگی جغرافیایی در سراسر اسکاتلند

قبرهای سنگی و سازه های مگالیتی تدفینی در سراسر اسکاتلند پراکنده شده اند اما تمرکز آن ها در برخی مناطق بیشتر است. جزایر شمالی به ویژه اورکنی (Orkney) و شتلند (Shetland) دارای مجموعه های قابل توجهی از این مقبره ها هستند که برخی از معروف ترین نمونه ها را در خود جای داده اند. کرانه های غربی اسکاتلند از جمله مناطق آرگیل (Argyll) و جزایر هبریدز (Hebrides) نیز میزبان تعداد زیادی از این سازه ها هستند که اغلب در مناظر طبیعی چشم نواز واقع شده اند. منطقه کیل مارتین گلن (Kilmartin Glen) در آرگیل به دلیل تراکم بالای سازه های مگالیتی از جمله گورهای سنگی یکی از مهم ترین محوطه های باستانی اسکاتلند محسوب می شود. در سرزمین اصلی اسکاتلند نیز این گورها در نقاط مختلف یافت می شوند از ارتفاعات شمالی گرفته تا دشت های مرکزی. این پراکندگی گسترده نشان دهنده رواج فرهنگ ساخت این مقبره ها در میان جوامع مختلف ساکن در اسکاتلند در دوران پیشاتاریخ است.

دلایل اسرارآمیز بودن آنها

اسرارآمیز بودن قبرهای سنگی اسکاتلند از چندین جنبه ناشی می شود. نخست مقیاس و پیچیدگی ساخت آن ها با توجه به ابزار و فناوری های موجود در دوران نوسنگی و برنز شگفت آور است. جابجایی و قرار دادن سنگ های عظیم سازماندهی نیروی کار و مهندسی لازم برای ایجاد اتاقک ها و دالان های پایدار سوالاتی را درباره دانش و توانایی های این جوامع مطرح می کند. دوم هدف دقیق این سازه ها فراتر از صرفاً یک مکان دفن همچنان موضوع بحث است. آیا آن ها مراکز آیینی نیز بوده اند؟ آیا با تقویم های باستانی یا رصد پدیده های نجومی ارتباط داشته اند؟ سوم نبود هرگونه شواهد مکتوب از آن دوران درک ما از باورها اساطیر و دلایل انتخاب مکان های خاص برای ساخت را محدود می کند. ارتباط این سازه ها با چشم انداز طبیعی نزدیکی به منابع آب یا زمین های کشاورزی و پیوندهای احتمالی با مسیرهای باستانی نیز از جمله جنبه هایی هستند که رمز و راز آن ها را عمیق تر می کنند و نیاز به تحقیقات بیشتر را برجسته می سازند.

تئوری های رایج درباره سازندگان

تئوری های رایج درباره سازندگان قبرهای سنگی اسکاتلند بر این فرض استوار است که این بناها توسط جوامع کشاورز اولیه که در دوران نوسنگی در این سرزمین ساکن شدند بنا شده اند. این جوامع که از حدود ۴۰۰۰ سال قبل از میلاد به اسکاتلند مهاجرت کرده یا در آنجا توسعه یافتند دانش کشاورزی دامپروری و احتمالاً مهارت هایی در کار با سنگ های بزرگ را با خود آوردند یا در طول زمان توسعه دادند. ساخت این مقبره ها نیازمند سازماندهی اجتماعی قابل توجهی بوده است؛ جمع آوری نیروی کار هماهنگی برای جابجایی سنگ ها و برنامه ریزی برای ساخت بنایی که دهه ها یا قرن ها مورد استفاده قرار گیرد. این امر نشان می دهد که این جوامع دارای سلسله مراتب یا ساختارهای رهبری بوده اند که قادر به بسیج منابع انسانی و مادی برای پروژه های بزرگ بوده اند. در عصر برنز نیز نوادگان یا گروه های مرتبط با این جوامع به ساخت گورهای سنگی هرچند با سبک های گاه متفاوت ادامه دادند که نشان دهنده تداوم سنت های تدفینی و آیینی در این دوران است.

افسانه ها و روایت های محلی

قبرهای سنگی اسکاتلند در طول قرن ها الهام بخش افسانه ها و روایت های محلی بی شماری بوده اند که به اسرارآمیز بودن آن ها افزوده است. بسیاری از این سازه ها در فولکلور محلی به عنوان خانه های غول ها جایگاه ارواح باستانی یا مکان هایی با قدرت های ماورایی شناخته می شوند. برخی افسانه ها این سنگ های عظیم را به موجودات افسانه ای یا قهرمانان اساطیری نسبت می دهند که آن ها را جابجا کرده اند. داستان هایی درباره گنج های پنهان در این گورها نیز رایج بوده که متاسفانه منجر به آسیب دیدن برخی از محوطه ها توسط جویندگان گنج شده است. روایت های دیگری نیز ارتباط این مکان ها را با آیین های جادویی یا وقایع خارق العاده مطرح می کنند. این افسانه ها هرچند پایه علمی ندارند اما نشان دهنده تأثیر عمیق این سازه های باستانی بر ذهنیت و فرهنگ مردم محلی در طول نسل ها هستند و به جذابیت و رمزآلودگی این یادمان های سنگی می افزایند. آن ها بخشی جدایی ناپذیر از میراث فرهنگی ناملموس پیرامون این محوطه های باستانی محسوب می شوند.

انواع مختلف قبرهای سنگی

قبرهای سنگی اسکاتلند را می توان بر اساس ویژگی های معماری و ساختاری به انواع مختلفی دسته بندی کرد. یکی از رایج ترین انواع «گورهای حجره ای» (Chambered Cairns) هستند که شامل یک یا چند اتاقک سنگی برای دفن هستند که با تپه ای از سنگ پوشانده شده اند. در این میان «گورهای دالانی» (Passage Graves) دارای یک راهرو یا دالان ورودی مشخص هستند که به اتاقک تدفین منتهی می شود مانند نمونه های مشهور در اورکنی. «گورهای حیاط دار» (Court Cairns) که بیشتر در شمال اسکاتلند و جزایر یافت می شوند دارای یک فضای باز یا حیاط در جلوی ورودی دالان هستند که احتمالاً برای آیین های خاصی استفاده می شده است. انواع دیگری نیز وجود دارند که ممکن است ساده تر باشند مانند گورهای صندوقی (Cists) که شامل یک جعبه سنگی برای دفن یک یا چند فرد هستند و با تپه ای کوچک پوشانده شده اند. تفاوت در این سبک های معماری می تواند نشان دهنده سنت های مختلف منطقه ای دوره های زمانی متفاوت ساخت یا تفاوت در ساختار اجتماعی و آیینی جوامع سازنده باشد.

دسته بندی بر اساس دوران ساخت

دسته بندی قبرهای سنگی بر اساس دوران ساخت اطلاعات مهمی درباره تکامل سنت های تدفین و معماری در پیشاتاریخ اسکاتلند ارائه می دهد. عمده ترین این سازه ها به دو دوره نوسنگی و اوایل عصر برنز تعلق دارند. گورهای نوسنگی که اغلب بزرگتر و پیچیده تر هستند شامل انواع گورهای دالانی و گورهای حیاط دار می شوند. این گورها معمولاً برای دفن های جمعی در طول دوره های طولانی استفاده می شدند و نشان دهنده اهمیت اجداد و تداوم خانواده یا گروه در جوامع کشاورز نوسنگی هستند. در مقابل بسیاری از گورهای سنگی عصر برنز به خصوص گورهای صندوقی کوچکتر بوده و ممکن است برای دفن های فردی یا تعداد کمتری از افراد طراحی شده باشند. این تغییر می تواند بازتاب دهنده تغییراتی در ساختار اجتماعی ظهور نخبگان فردی یا تغییر در باورهای مربوط به مرگ و زندگی پس از مرگ باشد. مطالعه دقیق سبک معماری مواد به کار رفته و یافته های باستان شناسی مرتبط با هر دوره به باستان شناسان کمک می کند تا این سازه ها را تاریخ گذاری کرده و تحولات فرهنگی مرتبط با آن ها را درک کنند.

معروف ترین مکان های قبرهای سنگی

اسکاتلند میزبان چندین محوطه باستانی شهرت جهانی است که مجموعه های قابل توجهی از قبرهای سنگی را در خود جای داده اند. جزایر اورکنی در شمال یکی از غنی ترین مناطق از نظر سازه های نوسنگی است. محوطه «قلب نوسنگی اورکنی» (Heart of Neolithic Orkney) که در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شده شامل چندین گور سنگی مهم است. کیل مارتین گلن در آرگیل در کرانه غربی اسکاتلند یکی دیگر از مراکز مهم باستانی است که دارای تراکم بالایی از گورهای سنگی سنگ چین ها (Cairns) و سنگ های ایستاده (Standing Stones) از دوران نوسنگی و برنز است. این منطقه به دلیل سهولت دسترسی و تمرکز آثار مقصد محبوبی برای بازدیدکنندگان علاقه مند به باستان شناسی است. محوطه های دیگری مانند کارن پپل هیل (Cairnpapple Hill) در نزدیکی ادینبورگ نیز نمونه های مهمی از گورهای سنگی و محوطه های آیینی پیشاتاریخی را در خود دارند که اطلاعات ارزشمندی درباره آیین های تدفین و باورهای این جوامع ارائه می دهند.

معرفی چند نمونه شاخص

برای درک بهتر تنوع و اهمیت قبرهای سنگی اسکاتلند معرفی چند نمونه شاخص ضروری است. «میس هوو» (Maeshowe) در اورکنی یکی از برجسته ترین گورهای دالانی در اروپا است که به دلیل معماری دقیق و تراز نجومی ورودی آن با غروب خورشید در انقلاب زمستانی شهرت دارد. این بنا همچنین حاوی کتیبه های رونی (Runic) است که توسط وایکینگ ها در قرون وسطی حک شده اند. در کیل مارتین گلن گورهای سنگی ندر لارگی (Nether Largie Cairns) مجموعه ای از پنج گور سنگی هستند که نشان دهنده تداوم استفاده از این منطقه برای دفن در طول هزاران سال هستند. ری کروین (Ri Cruin) نیز در همین منطقه یک گور سنگی با حکاکی های سنگی (Rock Art) منحصر به فرد است. در نزدیکی کرکوال در اورکنی گور سنگی کاوین هیل (Cuween Hill Chambered Cairn) به دلیل کشف بقایای سگ ها در داخل آن مورد توجه قرار گرفته که نشان دهنده نقش حیوانات در آیین های تدفین بوده است. این نمونه ها تنوع سازه ها زمان بندی ساخت و یافته های مرتبط با آن ها را به خوبی نشان می دهند.

اهمیت فرهنگی و باستانی

قبرهای سنگی اسکاتلند دارای اهمیت فرهنگی و باستانی عظیمی هستند. آن ها نه تنها شواهد مادی از حضور و فعالیت انسان در اسکاتلند در دوران های بسیار کهن هستند بلکه اطلاعات حیاتی درباره جنبه های مختلف زندگی جوامع پیشاتاریخی ارائه می دهند. مطالعه این سازه ها به ما کمک می کند تا درک بهتری از ساختارهای اجتماعی این جوامع سطح سازماندهی و همکاری آن ها برای انجام پروژه های بزرگ دانش آن ها درباره معماری و مهندسی و همچنین باورهای آن ها درباره مرگ زندگی پس از مرگ و جهان اطرافشان پیدا کنیم. این مقبره ها اغلب در مناظری قرار گرفته اند که خود دارای اهمیت آیینی بوده اند و مطالعه ارتباط آن ها با محیط طبیعی دیدگاه های این جوامع نسبت به چشم انداز را روشن می سازد. علاوه بر ارزش علمی این سازه ها بخشی جدایی ناپذیر از میراث فرهنگی اسکاتلند هستند و به هویت تاریخی این سرزمین شکل می دهند. حفاظت از این محوطه ها برای نسل های آینده از اهمیت بالایی برخوردار است تا بتوانند از این یادمان های شگفت انگیز درس بگیرند و الهام بگیرند.

نکات مهم برای بازدید

بازدید از قبرهای سنگی اسکاتلند تجربه ای فراموش نشدنی است اما رعایت چند نکته مهم برای حفظ این محوطه های باستانی و اطمینان از یک بازدید دلپذیر ضروری است. اول از همه به یاد داشته باشید که این مکان ها دارای اهمیت تاریخی و فرهنگی عظیمی هستند؛ بنابراین با احترام با آن ها برخورد کنید چیزی را جابجا نکنید یا برندارید و هیچ اثری از خود به جای نگذارید. بسیاری از این محوطه ها در فضاهای باز قرار دارند بنابراین لباس مناسب برای شرایط آب وهوایی متغیر اسکاتلند (باران باد سرما) بپوشید. کفش مناسب برای پیاده روی در زمین های ناهموار ضروری است. در برخی محوطه ها به خصوص در مناطق دورتر دسترسی ممکن است دشوار باشد؛ پیش از سفر اطلاعات مربوط به دسترسی و ساعات بازدید (در صورت وجود مرکز بازدیدکنندگان) را بررسی کنید. استفاده از نقشه ها و راهنماهای معتبر توصیه می شود. در صورت امکان بازدید همراه با یک راهنمای محلی می تواند درک شما از تاریخ و اهمیت این مکان ها را عمیق تر کند. به علائم و هشدارهای موجود در محل توجه کنید و از ورود به فضاهایی که ممکن است ناپایدار باشند خودداری نمایید.

قبرهای سنگی اسکاتلند چقدر قدمت دارند؟

قدیمی ترین این سازه ها به حدود ۶۰۰۰ سال پیش یعنی اواسط عصر نوسنگی بازمی گردند. ساخت آن ها تا اوایل عصر برنز نیز ادامه داشته است.

سازندگان اصلی این قبرهای سنگی چه کسانی بودند؟

این مقبره ها توسط جوامع کشاورز اولیه که در دوران نوسنگی و اوایل عصر برنز در اسکاتلند ساکن بودند ساخته شده اند.

هدف از ساخت این قبرهای سنگی چه بوده است؟

هدف اصلی آن ها مکان هایی برای دفن مردگان اغلب به صورت جمعی بوده است. احتمالا این سازه ها نقش مهمی در آیین ها و باورهای دینی این جوامع نیز داشته اند.

معروف ترین محوطه های قبرهای سنگی در اسکاتلند کدامند؟

از معروف ترین مکان ها می توان به محوطه میراث جهانی اورکنی (شامل میس هوو) و منطقه کیل مارتین گلن در آرگیل اشاره کرد.

آیا امکان بازدید عمومی از این قبرهای سنگی وجود دارد؟

بله بسیاری از این محوطه ها در سراسر اسکاتلند برای بازدید عموم قابل دسترسی هستند اگرچه برخی ممکن است نیاز به پیاده روی یا دسترسی دشوارتری داشته باشند.