رسانه ملی و چالش های آن در عرصه بازنمایی اخلاق عمومی

در یک پژوهش بررسی شد؛

این پژوهش با استفاده از روش فراتحلیل، 13 پژوهش انجام شده و متمرکز بر سه بخش «سریال های تلوزیونی»، «مجموعه های طنز»، «آگهی های تجاری» است.

به گزارش گروه پژوهش و دانش خبرگزاری علم و فناوری وب سازان شمال، رسانه ملی مهمترین محیط راهبردی و استراتژیک در عرصه کنترل وهدایت سیاست های فرهنگی جمهوری اسلامی ایران است. این رسانه مهمترین ابزار فرهنگی در دست نظام است که محتوای فرهنگی را در قالب برنامه ها تولید و پیاده می سازد.

یاسر فروغی (دکتری سیاست گذاری فرهنگی) در مقاله ای با عنوان «رسانه ملی و چالش های آن در عرصه بازنمایی اخلاق عمومی» می نویسد؛ اخلاق یکی از مهمترین عناصر محتوایی رسانه ملی است که در صدر اهداف و سیاست های این سازمان قرار دارد.

این پژوهشگر اخلاق را از مهمترین گزاره ها و مرکزی ترین عناصر فرهنگی در نظام جمهوری اسلامی می داند که رعایت آن عامل اتحاد و انسجام ملی و شکوفایی ارزش ها و فطریات انسان است. با این حال رسانه ملی در سال های اخیر آماج انتقادات و اعتراضات مختلفی قرار داشته و نوک پیکان اعتراض ها و انتقاد ها به سمت عدم رعایت اخلاق رسانه ملی نشانه رفته است.

اخلاق یکی از مهمترین عناصر محتوایی رسانه ی ملی است که در صدر اهداف و سیاست های این سازمان قرار دارد

فروغی می نویسد، با وجود چنین وضعیتی پرسش این است که چرا با توجه اهمیت بالای اخلاق برای رسانه ی ملی و قرار داشتن موضوع اخلاق در صدر اهداف و سیاست های این سازمان، چرا ما شاهد اعتراضات و انتقادات رو به افزون نسبت به برنامه ی صدا و سیما هستیم؟ «عملکرد برنامه های رسانه ی ملی در حوزه ی اخلاق عمومی در سال های اخیر چگونه بوده است؟»، «وضعیت محیطی جدیدی که رسانه ی ملی با آن مواجه است چیست؟» و «در این وضعیت محیطی جدید، رسانه ی ملی چه راهکار ها و سیاست های را باید برگزیند؟»

این پژوهشگر در این پژوهش با استفاده از روش فراتحلیل، 13 پژوهش انجام شده در ارتباط با نحوه بازنمایی اخلاق و ارزش های اخلاقی در رسانه ملی را مورد بررسی قرار داده است. این پژوهش ها عمدتاً در سه بخش «سریال های تلوزیونی»، «مجموعه های طنز»، «آگهی های تجاری» صورت گرفته اند. 

* رسانه ملی و مسیله هنجا رها و قواعد اخلاقی

به زعم فروغی آنچه از برآیند این فراتحلیل بدست می آید این است که رسانه ملی در بخش هایی از هنجار ها و قواعد اخلاقی فاصله گرفته است. در حوزه سریال های تلویزیونی، مجموعه های طنز و آگهی های تجاری این فاصله در زمینۀ قومیت ها و اقلیت ها، روستاییان و شهرستانی ها، زنان و کودکان بوده که بازنمایی درست و اخلاق مداری نسبت به این گروه ها صورت نگرفته است.

او می نویسد مشخصۀ اصلی تمامی این گروه ها در حاشیه بودن آنهاست. قومیت ها در برابر فارس، اقلیت در برابر اکثریت، روستایی در برابر شهری، شهرستانی در برابر تهرانی، زنان در برابر مردان و کودکان در برابر بزرگسالان، گروه های ضعیف و حاشیه ای هستند که رسانه ملی در این زمینه و در بسیاری از مواقع بازنمایی برابرانه و چندان عادلانه ای ازآنان نداشته است و این در حالیست که تغییرات گسترده اجتماعی و ارتباطی امروزه، رسانه ملی را در وضعیت جدیدی قرار داده است که ضرورت توجه به ظرافت های اخلاقی و هنجار های برنامه سازی را در آن دو چندان ساخته است.

در جامعه رسانه ای ملی جدید هیچ برنامه و هیچ تصمیمی در رسانۀ ملی بدون بازخورد و بدون پاسخ نیست

* خلق جامعۀ رسانه ای جدید

از نظر این پژوهشگر انتقاد ها و گفتگو های گسترده ای که امروزه دربارۀ برنامه های رسانۀ ملی صورت می گیرد، خبر از خلق جامعۀ رسانه ای جدیدی می دهد که در آن هیچ برنامه و هیچ تصمیمی در رسانۀ ملی بدون بازخورد و بدون پاسخ نیست.

او می نویسد رسانه ملی که تا سال ها در عرصۀ رسانه ای بدون رقیب، متاع دلخواه خود را بر مخاطبان انبوه خود عرضه می کرد، در سال های اخیر با اقبال گستردۀ برنامه های ماهواره ای و ظهور رسانه های اجتماعی و نمایش خانگی رقبای جدید و نیرومندی را در کنار خود می بیند.

به زعم این نویسنده سیاست ایجاد شبکه های اختصاصی رادیو، تلوزیونی رسانه ملی در سال های اخیر در پاسخ به همین سلایق متنوع و نیاز های رو به تزاید مخاطبین بوده است. امروزه فضای محیطی رسانه ملی از یک شکل خطی سادۀ رسانه ملی-مخاطب خارج شده و به مدلی هندسی و چند ضلعی همراه با بازیگران متعددی تغییر شکل داده است.

فروغی می نویسد در فضای نوین رسانه ای و با ورود بازیگران و رقیبان رسانه ای دیگر، دیگر جایی برای اشتباه باقی نمانده، چرا که تولیدات رسانه ملی با بروز کوچکترین اشتباهی در فضای رسانه ای جدید به سرعت بالاخص در رسانه ای اجتماعی و برنامه های ماهواره ای دستمایه انتقاد و سوژه طنز می شود.

* سیاست گذاری تولیدات در رسانه ملی

از نظر این نویسنده مدیران رسانه ملی برای جا نمادن از عرصه رقابت بایستی در سیاست گذاری تولیدات خود ملاحظات جدی ای را داشته باشند و این مستلزم محیط پژوهی و رصد دایمی حساسیت های محیط رسانه ای است.

* تیوری آشوب یا بی نظمی

این پژوهشگر در این مقاله می نویسد فضای نوین رسانه ای وضعیت رسانه ملی را در تحلیل محیطی خود آنچنان پیچیده ساخته که تیوری های محیط شناسی سنتی را ناکارآمد و پیچیدگی و آشوب را بر آن حکم فرما می سازد، شرایطی که قدرت پیشبینی وضعیت را برای آن دشوار ساخته است. تیوری آشوب یا بی نظمی یکی از راه حل هایی است که می توان برای محیط سیال و شرایط پیش بینی ناپذیر محیط سازمان های امروزی همچون رسانۀ ملی پیشنهاد داد.

در تحلیل نهایی از منظر این مقاله مدیران رسانه ملی باید با نهادینه کردن فعالیت بیشتری از فرهنگ سیستم های آشوب گونه در سازمان، آمادگی سازمان را برای خود سازماندهی، خلاقیت و نوآوری، یادگیری مستمر و همه جانبه، فعالیت های گروهی فرایندمحور، تعامل خلاق با محیط، شناسایی نقاط حساس و اهرمی در فرآیند برنامه ریزی تولید رسانه را فراهم آورند.

در انتها فروغی می نویسد روسای شبکه های ملی و مدیران برنامه ساز و کارگردانان باید دوره های آموزشی مدیریت تنوع، مدیریت فرهنگ متنوع و تنوع آموزی را سپری کنند. بر این اساس در عرصۀ مهم بازنمایی مفاهیم اخلاقی مدیران سازمان صدا و سیما باید آگاهی و دانش خود را نسبت حساسیت های محیطی و بازخورد های اجتماعی تولیدات رسانه ای بالا برده و محیط رسانۀ ملی را برای بحران های تنش زا و غیرقابل پیش بینی رسانه ای تجهیز کنند.