دروغ کذب یعنی چه

دروغ کذب به معنای بیان سخنی است که خلاف واقعیت باشد و گوینده آن را آگاهانه و با قصد فریب یا پنهان کاری حقیقت بر زبان می آورد. این دو واژه در زبان فارسی اغلب به جای یکدیگر و به صورت مترادف به کار می روند و هر دو به مفهوم نادرست گویی و خلاف گویی اشاره دارند. درک عمیق تر این مفهوم، نیازمند واکاوی ابعاد لغوی، منطقی، فقهی، روانشناختی و اجتماعی آن است تا به گستره و اهمیت آن در زندگی فردی و جمعی پی ببریم.

در زندگی روزمره، مرزهای صدق و کذب همیشه روشن نیستند. گاهی نیت افراد در بیان آنچه خلاف واقع است، پیچیدگی هایی به این مفهوم می افزاید و ما را به سمت بررسی دقیق تر آن سوق می دهد. از دیرباز، دروغگویی از جمله رفتارهای ناپسند در فرهنگ ها و ادیان مختلف محسوب شده و همواره بر اهمیت راستگویی و صداقت تأکید فراوان شده است. اما چرا انسان ها دروغ می گویند و این پدیده چه ابعاد و پیامدهایی دارد؟ این پرسش ها نه تنها در حوزه اخلاق و فلسفه، بلکه در علوم انسانی دیگر نظیر روانشناسی و جامعه شناسی نیز مورد توجه قرار گرفته اند. بررسی جامع این مفاهیم به ما کمک می کند تا در روابط انسانی و درک جهان پیرامون خود، رویکردی آگاهانه تر و مسئولانه تر داشته باشیم.

کذب و دروغ: تعاریف، ریشه شناسی و تفاوت های ظریف

هرچند واژه های دروغ و کذب در گفتار عامه به صورت مترادف به کار می روند، اما ریشه ها، کاربردها و بار معنایی آن ها در متون تخصصی می تواند تفاوت هایی داشته باشد. شناخت این تفاوت ها به درک دقیق تر ابعاد مختلف این مفهوم کمک می کند.

تعریف لغوی و ریشه شناسی کذب

واژه کذب ریشه ای عربی دارد و از فعل کَذَبَ به معنای دروغ گفتن و خطا کردن می آید. در لغت نامه های عربی و فارسی، کذب به معنای «خبر دادن بر خلاف عقیده خود، خواه عقیده مطابق واقع باشد یا نباشد» یا «خبر دادن از چیزی بخلاف آنچه هست با علم به آن» تعریف شده است و در اصطلاح، متضاد صدق به شمار می رود. لغت نامه های فارسی همچون دهخدا، معین و عمید نیز کذب را مترادف دروغ و ناراستی آورده اند.

جالب است بدانید که در زبان عربی، واژه کَذَبَ گاهی در معانی دیگری نیز به کار رفته است؛ مثلاً ما فی سمعه کذب به معنای گوشش خطا نکرد یا کذب البرق به معنای برق خطا کرد و نبارید است. این کاربردها نشان می دهند که کذب در برخی موارد به معنای خطا و اشتباه در امور طبیعی یا حواس نیز می تواند باشد، هرچند کاربرد اصلی آن در مورد گفتار است.

برخی زبان شناسان نیز گمانه هایی درباره ریشه فارسی کلمه کذب مطرح کرده اند و آن را مرتبط با واژه هایی مانند کَج (کژ) دانسته اند که اشاره به ناصحیح بودن و انحراف از راستی دارد. در فارسی پهلوی نیز واژه کَدبا (kadbā) به معنای دروغ و کذب وجود داشته که این گمانه ها را تقویت می کند. اما در نهایت، آنچه در متون علمی و دینی مورد اجماع است، ریشه عربی و معنای اصطلاحی آن به عنوان خلاف حقیقت است.

تعریف دروغ

دروغ واژه ای فارسی است که در محاوره و ادبیات روزمره کاربرد بسیار گسترده تری نسبت به کذب دارد. دروغ به هر سخن یا فعلی اطلاق می شود که خلاف واقعیت باشد یا با اعتقاد و نیت گوینده مطابقت نداشته باشد. این واژه به سادگی و بدون نیاز به تفاسیر عمیق، مفهوم خلاف واقع را به ذهن متبادر می سازد. دروغ می تواند در اشکال مختلفی بروز پیدا کند، از یک ادعای کوچک و بی اهمیت گرفته تا اظهارات بزرگ و فریبنده که پیامدهای گسترده ای دارند.

دروغ و کذب در کاربرد عام به معنای یکسان به کار می روند؛ یعنی بیان سخنی خلاف حقیقت با آگاهی و نیت فریب یا پنهان کاری.

تفاوت ها و هم پوشانی های دروغ و کذب

همانطور که پیش تر اشاره شد، در اکثر موارد، دروغ و کذب مترادف هستند و می توان آن ها را به جای یکدیگر به کار برد. با این حال، می توان تفاوت های ظریفی را در کاربرد آن ها مشاهده کرد. واژه کذب معمولاً در متون رسمی تر، علمی، فلسفی، فقهی و منطقی استفاده می شود و بار معنایی دقیق تر و تخصصی تری دارد. مثلاً در مباحث منطقی از گزاره کاذب صحبت می شود، یا در کلام دینی، حرمت کذب مورد بحث قرار می گیرد. این در حالی است که دروغ واژه ای عمومی تر و عامیانه تر است که در گفتگوی روزمره و ادبیات عامیانه رایج تر است. به عنوان مثال، کمتر کسی در مکالمات عادی می گوید این کذب است، بلکه معمولاً از این دروغ است استفاده می کند.

در واقع، کذب بیشتر به خود ماهیت خلاف واقع بودن یک گزاره یا خبر اشاره دارد، در حالی که دروغ بیشتر بر عمل دروغ گفتن و فرد دروغگو تأکید می کند. این تفاوت ظریف می تواند در تحلیل های دقیق تر مفید باشد، اما برای فهم عمومی، می توان آن ها را هم معنی دانست. این هم پوشانی معنایی و کاربردی باعث شده که پرسش دروغ کذب یعنی چه به این دلیل مطرح شود که هر دو کلمه به طور معمول با یکدیگر پیوند داده می شوند تا بر شدت و قاطعیت خلاف واقع بودن یک مسئله تأکید شود.

ابعاد مختلف مفهوم کذب

مفهوم کذب تنها به تعریف لغوی آن محدود نمی شود، بلکه ابعاد گسترده ای در حوزه های منطق، فلسفه، دین و روانشناسی دارد که هر یک از منظری خاص به این پدیده می نگرند و آن را تحلیل می کنند. بررسی این ابعاد، درک ما را از پیچیدگی و اهمیت دروغگویی عمیق تر می سازد.

کذب در منطق و فلسفه

در علم منطق و فلسفه، کذب یکی از دو ارزش صدق اصلی برای گزاره ها است که در مقابل صدق (True) قرار می گیرد. یک گزاره زمانی کاذب تلقی می شود که با واقعیت خارجی یا با باور و اعتقاد گوینده آن مطابقت نداشته باشد. به عبارت دیگر، گزاره ای کاذب است که محتوای آن با آنچه در عالم واقع جریان دارد، همخوانی نداشته باشد یا گوینده علی رغم باور به خلاف آن، آن را بیان کند.

برای مثال، گزاره خورشید به دور زمین می چرخد یک گزاره کاذب است، زیرا با واقعیت علمی مطابقت ندارد. یا اگر کسی بگوید من گرسنه نیستم در حالی که واقعاً گرسنه است، این نیز یک گزاره کاذب محسوب می شود. در منطق، مباحث مربوط به تشخیص صدق و کذب گزاره ها و استنتاج های منطقی از اهمیت بالایی برخوردار است، زیرا اساس استدلال صحیح بر پایه گزاره های صادق بنا نهاده می شود. مفهوم شبهه کذب نیز در فلسفه منطق به ابهاماتی اشاره دارد که در تعیین صدق یا کذب یک گزاره به وجود می آید و می تواند منجر به مغالطه شود.

کذب از دیدگاه دین اسلام

در دین مبین اسلام، دروغگویی و کذب از جمله رذایل اخلاقی و گناهان کبیره محسوب می شود و به شدت مورد نکوهش قرار گرفته است. آیات متعددی در قرآن کریم و احادیث فراوانی از پیامبر اکرم (ص) و ائمه اطهار (ع) به حرمت دروغ و پیامدهای منفی آن اشاره دارند. برای مثال، قرآن کریم منافقین را به خاطر دروغگویی هایشان سرزنش می کند و می فرماید: «اِذَا جَاءَكَ الْمُنَافِقُونَ قَالُوا نَشْهَدُ إِنَّكَ لَرَسُولُ اللَّهِ وَاللَّهُ يَعْلَمُ إِنَّكَ لَرَسُولُهُ وَاللَّهُ يَشْهَدُ إِنَّ الْمُنَافِقِينَ لَكَاذِبُونَ» (منافقون/۱)؛ «هنگامی که منافقان نزد تو آیند، می گویند ما شهادت می دهیم که تو رسول خدایی. خداوند می داند که تو رسول او هستی، ولی خداوند گواهی می دهد که منافقان دروغگو هستند.» در اینجا، دروغ منافقان نه در خود عبارت تو رسول خدایی که یک حقیقت است، بلکه در عدم اعتقاد باطنی آن ها به این حقیقت است که از آن به کذب مخبری یاد می شود.

انواع کذب در قرآن شامل نسبت دروغ به خدا، نسبت دروغ به پیامبران، انکار حق با وجود علم به آن، و کذب در سخن و شهادت می شود. پیامبر اکرم (ص) نیز فرموده اند: «راستگویی هدایت گر به نیکی است و نیکی هدایت گر به بهشت است و دروغگویی هدایت گر به بدی است و بدی هدایت گر به جهنم است.» (صحیح بخاری). این تأکیدات نشان دهنده اهمیت بنیادین صدق و راستگویی در منظومه اخلاقی اسلام است.

با این حال، در دین اسلام استثناهایی برای دروغگویی تحت شرایط خاص و اضطراری مطرح شده که به دروغ مصلحتی شهرت دارد. این نوع دروغ تنها در مواردی مجاز است که ضرر بزرگی دفع شود یا منفعت بسیار مهمی حاصل گردد و هیچ راه دیگری جز دروغگویی برای رسیدن به آن هدف نباشد. مثلاً برای اصلاح ذات البین (آشتی دادن دو نفر) یا نجات جان یک مؤمن. اما حتی دروغ مصلحتی نیز دارای حدود و شروط بسیار سختگیرانه ای است و افراد نمی توانند به راحتی به آن تمسک جویند؛ باید مصلحت واقعی و بزرگتر از ضرر دروغ باشد و قصد فریب و ضرررسانی در کار نباشد.

کذب در روانشناسی و علوم اجتماعی

از دیدگاه روانشناسی و علوم اجتماعی، دروغگویی یک رفتار پیچیده انسانی است که ریشه ها و انگیزه های مختلفی دارد. مردم به دلایل متعددی دروغ می گویند که می توان آن ها را به چند دسته اصلی تقسیم کرد:

• ترس از مجازات: رایج ترین دلیل دروغگویی، ترس از عواقب ناخوشایند حقیقت، از جمله تنبیه، سرزنش یا از دست دادن موقعیت است.
• منفعت طلبی: افراد ممکن است برای به دست آوردن مزایای مادی یا معنوی، مانند پول، قدرت، جایگاه اجتماعی، یا جلب ترحم، دروغ بگویند.
• حفظ وجهه: برای حفظ آبرو، جلوگیری از شرمساری یا ارائه تصویری مطلوب تر از خود، افراد به دروغ متوسل می شوند.
• جلب توجه و خودنمایی: برخی افراد برای اینکه جذاب تر، جالب تر یا مهم تر به نظر برسند، به اغراق یا دروغ پردازی می پردازند.
• آسیب رساندن به دیگران: دروغ می تواند ابزاری برای تهمت زدن، بدنام کردن یا انتقام جویی از دیگران باشد.
• دروغ مصلحتی و سفید: گاهی افراد برای جلوگیری از ناراحتی دیگران یا حفظ آرامش در روابط، دروغ های کوچک و به ظاهر بی ضرر می گویند.

در روانشناسی، دروغگویی می تواند به عنوان یک مکانیسم دفاعی برای مقابله با استرس یا اضطراب نیز مورد بررسی قرار گیرد. در برخی موارد حاد، دروغگویی می تواند نشانه یک اختلال روانی باشد، مانند میتومانیا یا دروغگویی پاتولوژیک که فرد بدون دلیل موجه و به طور وسواس گونه به دروغ پردازی عادت دارد. این اختلال معمولاً با اختلالات شخصیتی دیگر مانند اختلال شخصیت خودشیفته یا ضداجتماعی نیز همراه است.

در روابط اجتماعی، دروغ نقش مخربی ایفا می کند. دروغ اعتماد را از بین می برد، به روابط آسیب می رساند، منجر به انزوای فردی می شود و می تواند ساختار یک جامعه را تضعیف کند. دروغگویی در سطح کلان نیز، مانند فریب کاری در سیاست یا اقتصاد، پیامدهای اجتماعی گسترده و ویرانگری دارد که می تواند به بی ثباتی و نارضایتی عمومی منجر شود.

انواع دروغ و کذب

دروغ و کذب اشکال گوناگونی دارند که هر یک با انگیزه ها و پیامدهای خاص خود همراه هستند. شناخت این انواع به ما کمک می کند تا ماهیت پنهان کاری و فریب را در موقعیت های مختلف بهتر درک کنیم.

دروغ سفید یا مصلحتی (White Lie)

دروغ سفید یا مصلحتی، به نوعی از دروغ اطلاق می شود که با نیت خیرخواهانه و به منظور جلوگیری از آسیب دیدن احساسات دیگران، حفظ روابط اجتماعی یا فرار از موقعیت های ناخوشایند گفته می شود. این دروغ ها معمولاً کوچک هستند و به نظر می رسد که ضرر جدی به کسی نمی رسانند. برای مثال، گفتن اینکه غذایت خیلی خوشمزه بود در حالی که واقعاً از آن لذت نبرده اید، یا این لباس به شما می آید برای جلوگیری از ناراحتی دوستتان. از دیدگاه اخلاقی، دروغ سفید همواره مورد بحث است و بسیاری از فلاسفه و اخلاق گرایان، حتی دروغ های با نیت خیر را نیز به دلیل آسیب به اصل صداقت، نادرست می دانند. در دین اسلام، همانطور که قبلاً اشاره شد، دروغ مصلحتی فقط در شرایط بسیار خاص و با رعایت ضوابط دقیق مجاز شمرده شده است.

دروغ سیاه یا مخرب (Malicious Lie)

دروغ سیاه یا مخرب، نقطه مقابل دروغ سفید است. این نوع دروغ با نیت آسیب رساندن، فریب دادن، کلاهبرداری، تخریب شهرت یا بهره برداری از دیگران گفته می شود. دروغ های سیاه معمولاً پیامدهای جدی و منفی برای قربانیان و جامعه در پی دارند. تهمت زدن، شایعه پراکنی، شهادت دروغ، و فریب در معاملات مالی از نمونه های بارز دروغ سیاه هستند. این دروغ ها بنیان اعتماد اجتماعی را سست کرده و منجر به بی عدالتی، ضررهای مالی و روانی شدید می شوند و در تمامی نظام های اخلاقی و حقوقی به شدت محکوم هستند.

پنهان کاری، سکوت معنی دار و فریب

گاهی دروغ تنها در قالب بیان سخنی خلاف واقع نیست، بلکه می تواند به شکل عدم بیان کامل حقیقت یا ارائه اطلاعات گمراه کننده نیز باشد. پنهان کاری زمانی اتفاق می افتد که فرد اطلاعاتی را که برای درک کامل یک موقعیت ضروری است، عمداً فاش نمی کند. سکوت معنی دار نیز نوعی پنهان کاری است که در آن، سکوت فرد به گونه ای تعبیر می شود که اطلاعات نادرستی را به مخاطب القا می کند. فریب اصطلاحی گسترده تر است که شامل هرگونه اقدام برای گمراه کردن دیگری، چه از طریق دروغ مستقیم و چه از طریق پنهان کاری یا ارائه اطلاعات ناقص، می شود. این اشکال از دروغگویی غیرمستقیم، به همان اندازه دروغ های آشکار می توانند مخرب باشند و اعتماد را از بین ببرند.

اغراق، تحریف حقیقت و فرافکنی

این سه نیز روش هایی برای بیان خلاف واقعیت هستند که می توانند به عنوان اشکالی از کذب در نظر گرفته شوند:

• اغراق: بزرگنمایی عمدی حقایق یا رویدادها برای تأثیرگذاری بیشتر یا جلب توجه. اغراق هرچند ممکن است به طور کامل خلاف واقع نباشد، اما با خارج کردن سخن از حالت اعتدال، به نوعی حقیقت را مخدوش می کند.
• تحریف حقیقت: تغییر دادن، دستکاری یا تقطیع اطلاعات به گونه ای که معنای اصلی آن تغییر کند و به نفع گوینده یا گروهی خاص باشد. تحریف می تواند بسیار زیرکانه باشد و تشخیص آن دشوار.
• فرافکنی: نسبت دادن ویژگی ها، انگیزه ها یا رفتارهای ناخواسته خود به دیگران. فرافکنی یک مکانیسم دفاعی روانشناختی است که در آن فرد، نقص های خود را در دیگران می بیند و به این وسیله خود را از مسئولیت مبرا می داند.

شهادت دروغ و سوگند دروغ

این دو نوع دروغ، ابعاد حقوقی و اخلاقی بسیار جدی دارند و در قوانین اکثر کشورها جرم محسوب می شوند. شهادت دروغ زمانی است که فرد در دادگاه یا نهادهای قضایی، خلاف واقعیت شهادت می دهد تا روند دادرسی را منحرف کند. سوگند دروغ نیز به حالتی گفته می شود که فردی قسم یاد می کند، در حالی که می داند آنچه می گوید یا انجام می دهد، خلاف واقعیت است. هر دو این اعمال، به دلیل تضعیف بنیان های عدالت و نظم اجتماعی، با مجازات های قانونی سختی همراه هستند و از منظر دینی و اخلاقی نیز گناه کبیره محسوب می شوند.

کذب گویی به خود: خودفریبی و انکار واقعیت

دروغ تنها به فریب دیگران محدود نمی شود؛ گاهی افراد خود را نیز فریب می دهند. کذب گویی به خود یا خودفریبی به حالتی اطلاق می شود که فرد به طور ناخودآگاه یا حتی خودآگاه، واقعیت های ناخوشایند را انکار می کند یا باورهای غلطی را درباره خود یا شرایطش می پذیرد. این پدیده می تواند ناشی از ترس، اضطراب، عدم پذیرش ضعف ها یا تمایل به حفظ تصویری مطلوب از خود باشد. خودفریبی در درازمدت می تواند به سلامت روان آسیب برساند، مانع رشد فردی شود و فرد را از مواجهه با مسائل واقعی و حل آن ها باز دارد.

پیامدهای دروغگویی (فردی، اجتماعی، حقوقی)

دروغگویی، صرف نظر از نوع و انگیزه آن، پیامدهای گسترده و عمیقی در سطوح فردی، اجتماعی و حقوقی دارد. این پیامدها می توانند زندگی افراد و ساختار جوامع را به شدت تحت تأثیر قرار دهند.

پیامدهای فردی

برای فرد دروغگو، عواقب روانشناختی دروغگویی می تواند بسیار سنگین باشد:

• از دست دادن اعتماد به نفس: دروغگویان معمولاً در درون خود با احساس گناه و شرمساری دست و پنجه نرم می کنند که به تدریج اعتماد به نفس آن ها را کاهش می دهد.
• عذاب وجدان و اضطراب: ترس از برملا شدن دروغ و مواجهه با عواقب آن، می تواند منجر به اضطراب مداوم، استرس و حتی حملات پانیک شود.
• تخریب شخصیت: دروغگویی مزمن، به تدریج شخصیت فرد را تحت الشعاع قرار داده و او را به عنوان فردی غیرقابل اعتماد و بی اعتبار در ذهن خود و دیگران معرفی می کند.
• انزوای فردی: زمانی که افراد به دروغگو بودن کسی پی می برند، تمایل به دوری و قطع رابطه با او پیدا می کنند که منجر به انزوای اجتماعی دروغگو می شود.
• مشکلات سلامت جسمی: استرس و اضطراب ناشی از دروغگویی می تواند به مشکلات جسمی مانند فشار خون بالا، سردردهای مزمن و مشکلات گوارشی منجر شود.

پیامدهای اجتماعی

دروغگویی تنها به فرد آسیب نمی رساند، بلکه سلامت و همبستگی جامعه را نیز تهدید می کند:

• سلب اعتماد عمومی: دروغگویی گسترده، چه در سطح فردی و چه در سطح نهادها و مسئولین، منجر به سلب اعتماد عمومی می شود. جامعه ای که در آن اعتماد متقابل از بین برود، دچار آشفتگی و بی نظمی خواهد شد.
• ترویج بی اخلاقی: زمانی که دروغگویی عادی تلقی می شود و پیامدهای آن نادیده گرفته می شود، به تدریج ارزش های اخلاقی تضعیف شده و بی اخلاقی در جامعه رواج پیدا می کند.
• آسیب به روابط انسانی: دروغگویی بنیان تمامی روابط انسانی، از دوستانه و خانوادگی گرفته تا شغلی و بین المللی، را از بین می برد. رابطه بدون اعتماد، محکوم به شکست است.
• بی ثباتی اجتماعی و کاهش همبستگی: دروغگویی در سطح کلان، مانند فریب کاری در سیاست یا اقتصاد، می تواند منجر به بی ثباتی اجتماعی، نارضایتی های عمومی و کاهش همبستگی بین گروه های مختلف جامعه شود.
• فقدان حقیقت جویی: جامعه ای که در آن دروغ رواج دارد، توانایی تمایز بین حقیقت و باطل را از دست می دهد و این امر به شدت برای پیشرفت علمی، فرهنگی و اجتماعی مضر است.

پیامدهای حقوقی

در بسیاری از نظام های حقوقی، دروغگویی در موارد خاصی جرم انگاری شده و مجازات های قانونی برای آن در نظر گرفته شده است. این جرم انگاری عمدتاً برای حفظ نظم عمومی، حقوق افراد و اجرای عدالت صورت می گیرد:

• شهادت دروغ: همانطور که قبلاً اشاره شد، شهادت دروغ در دادگاه ها و مراجع قضایی، جرمی جدی محسوب می شود و مجازات هایی از قبیل حبس و جریمه نقدی دارد. هدف از این قانون، تضمین اجرای عدالت و جلوگیری از انحراف در روند دادرسی است.
• سوگند دروغ: ادای سوگند دروغ، چه در دادگاه و چه در برخی موقعیت های اداری که سوگند رسمی لازم است، جرم تلقی می شود.
• کلاهبرداری: کلاهبرداری اساساً بر پایه فریب و دروغ بنا شده است. فریب دادن دیگران برای به دست آوردن مال یا منفعت نامشروع، جرم کلاهبرداری محسوب شده و مجازات های سنگینی دارد.
• جعل اسناد: ساختن یا تغییر دادن اسناد به قصد فریب و استفاده از آن ها، نوعی دروغ عملی است که مجازات کیفری در پی دارد.
• افترا و نشر اکاذیب: نسبت دادن اعمال خلاف واقع به دیگران (افترا) یا انتشار اطلاعات دروغین به قصد بدنام کردن (نشر اکاذیب)، از جمله جرائمی هستند که با هدف حفظ حیثیت افراد و جلوگیری از آشوب اجتماعی جرم انگاری شده اند.

این پیامدها نشان می دهند که دروغگویی نه تنها یک نقص اخلاقی است، بلکه می تواند اثرات ویرانگری بر تمامی جنبه های زندگی فردی و جمعی داشته باشد. به همین دلیل، تأکید بر راستگویی و صداقت، همواره یکی از اصول اساسی در ساخت یک جامعه سالم و پیشرو بوده است.

اهمیت راستگویی و مبارزه با دروغگویی در دنیای امروز

دروغ کذب، به عنوان بیان آگاهانه خلاف واقعیت، مفهومی چندوجهی است که در ابعاد لغوی، منطقی، فقهی، روانشناختی و اجتماعی مورد بررسی قرار می گیرد. در حالی که در کاربرد عام، دروغ و کذب اغلب به صورت مترادف و به معنای بیان خلاف حقیقت به کار می روند، کذب گاهی اوقات بار رسمی تر، فلسفی تر یا دینی تری دارد و بیشتر به خود ماهیت گزاره نادرست اشاره می کند. این تمایزات ظریف، به ما کمک می کند تا درک عمیق تری از پدیده های زبانی و ماهیت حقیقت و ناراستی داشته باشیم.

از دیدگاه منطق، کذب به عنوان ارزش صدق گزاره ای که با واقعیت یا اعتقاد گوینده تطابق ندارد، تعریف می شود. در دین اسلام، دروغگویی و کذب به شدت محکوم شده و گناه کبیره به شمار می آید، مگر در موارد بسیار خاص و اضطراری با عنوان دروغ مصلحتی که آن هم دارای شرایط سختگیرانه است. روانشناسی و علوم اجتماعی نیز دروغگویی را یک رفتار پیچیده انسانی با انگیزه های گوناگون از جمله ترس، منفعت طلبی و حفظ وجهه می دانند و به پیامدهای مخرب آن بر سلامت روان فرد و پویایی روابط اجتماعی تأکید می کنند. انواع دروغ، از دروغ سفید و مصلحتی گرفته تا دروغ سیاه و مخرب، پنهان کاری، اغراق، تحریف و حتی خودفریبی، همگی به نوعی به مفهوم کذب بازمی گردند.

پیامدهای دروغگویی، چه در سطح فردی و چه در سطوح اجتماعی و حقوقی، بسیار گسترده و مخرب است. از دست دادن اعتماد به نفس و انزوای فردی، تا سلب اعتماد عمومی، ترویج بی اخلاقی در جامعه و مجازات های قانونی برای جرائمی چون شهادت دروغ و کلاهبرداری، همگی نشان از اهمیت بنیادین راستگویی و صدق دارند. در دنیای پیچیده امروز که اطلاعات به سرعت منتقل می شوند و تشخیص حقیقت از دروغ دشوارتر از همیشه به نظر می رسد، اهمیت راستگویی و مبارزه با دروغگویی بیش از پیش نمایان می شود. راستگویی نه تنها یک فضیلت اخلاقی، بلکه ستون فقرات یک جامعه سالم، پویا و پایدار است که در آن افراد بتوانند با اطمینان به یکدیگر، برای ساختن آینده ای بهتر گام بردارند.