آیا آب آوردن ریه نشانه سرطان است؟ بررسی جامع پزشکی و علمی

بله آب آوردن ریه (پلورال افیوژن) می تواند نشانه ای از سرطان باشد اما این تنها دلیل آن نیست و دلایل غیر سرطانی متعددی نیز برای این عارضه وجود دارد. در ادامه این مقاله به بررسی دقیق تر این موضوع از دیدگاه پزشکی و علمی می پردازیم.

“تندیس آنلاین، ارائه‌دهنده اجاره تخت بیمارستانی و اجاره دستگاه اکسیژن‌ساز با شرایط آسان و مناسب.”

پلورال افیوژن : تعریف و مقدمه علمی

پلورال افیوژن یا آب آوردن ریه به تجمع غیرطبیعی مایع در فضای پلور اطلاق می شود. فضای پلور فضایی بالقوه بین دو لایه غشایی به نام پلور است که ریه ها را احاطه کرده اند. پلور جداری (پاریتال) سطح داخلی قفسه سینه و پلور احشایی (ویسرال) سطح خارجی ریه ها را می پوشاند. به طور طبیعی مقدار کمی مایع پلور در این فضا وجود دارد که به لغزش روان و بدون اصطکاک ریه ها در هنگام تنفس کمک می کند. این مایع به طور مداوم تولید و جذب می شود و تعادل دقیقی بین این دو فرآیند برقرار است. زمانی که این تعادل به هم بخورد و تولید مایع از جذب آن پیشی بگیرد پلورال افیوژن رخ می دهد.

پلورال افیوژن یک بیماری نیست بلکه نشانه ای از یک بیماری زمینه ای است. این بیماری زمینه ای می تواند طیف وسیعی از مشکلات پزشکی از جمله عفونت ها نارسایی قلبی بیماری های کلیوی بیماری های کبدی بیماری های خودایمنی و سرطان ها باشد.

علائم و نشانه های مرتبط با پلورال افیوژن

علائم پلورال افیوژن بسته به میزان مایع تجمع یافته سرعت تجمع مایع و بیماری زمینه ای متفاوت است. در برخی موارد به ویژه اگر افیوژن کوچک باشد ممکن است هیچ علامتی وجود نداشته باشد و به طور اتفاقی در رادیوگرافی قفسه سینه که به دلیل دیگری انجام شده است کشف شود. با این حال علائم رایج پلورال افیوژن عبارتند از :

• تنگی نفس (دیس پنه) : این شایع ترین علامت پلورال افیوژن است. تجمع مایع در فضای پلور باعث محدود شدن فضای ریه ها و کاهش توانایی آنها در انبساط کامل می شود. این امر منجر به احساس کمبود هوا و تنگی نفس به ویژه هنگام فعالیت بدنی می شود. در موارد شدید تنگی نفس ممکن است در حالت استراحت نیز رخ دهد.
• درد قفسه سینه : درد قفسه سینه ناشی از پلورال افیوژن معمولاً پلورتیک است به این معنی که با تنفس عمیق سرفه یا عطسه بدتر می شود. این درد تیز و خنجری است و اغلب در ناحیه جانبی قفسه سینه احساس می شود. درد پلورتیک ناشی از التهاب لایه های پلور است که در اثر بیماری زمینه ای یا خود مایع پلور ایجاد می شود. با این حال در برخی موارد درد ممکن است مبهم و غیر پلورتیک باشد.
• سرفه : سرفه یکی دیگر از علائم شایع پلورال افیوژن است. سرفه ممکن است خشک یا همراه با خلط باشد. سرفه ناشی از پلورال افیوژن معمولاً به دلیل تحریک راه های هوایی توسط مایع پلور یا بیماری زمینه ای ایجاد می شود.
• خستگی و ضعف : احساس خستگی و ضعف عمومی نیز در افراد مبتلا به پلورال افیوژن شایع است. این علائم می توانند ناشی از بیماری زمینه ای کاهش اکسیژن رسانی به بدن به دلیل اختلال عملکرد ریه یا هر دو باشند.
• تب و لرز : اگر پلورال افیوژن ناشی از عفونت باشد ممکن است علائمی مانند تب لرز و تعریق شبانه نیز وجود داشته باشد.
• صداهای تنفسی کاهش یافته یا غایب : پزشک در هنگام معاینه فیزیکی با گوشی پزشکی ممکن است صداهای تنفسی را در ناحیه تجمع مایع کاهش یافته یا غایب بشنود. همچنین ممکن است صدای کدورت دق (dullness to percussion) در ناحیه افیوژن شنیده شود به این معنی که با ضربه زدن به قفسه سینه صدای توخالی و رزونانس طبیعی شنیده نمی شود.

مهم است توجه داشته باشید که این علائم اختصاصی پلورال افیوژن نیستند و می توانند در بسیاری از بیماری های دیگر نیز دیده شوند. بنابراین وجود این علائم به تنهایی لزوماً به معنای پلورال افیوژن یا سرطان نیست اما نیاز به ارزیابی پزشکی دارد.

روش های تشخیص علمی و پزشکی پلورال افیوژن

تشخیص پلورال افیوژن معمولاً با ترکیبی از روش های معاینه فیزیکی تصویربرداری و آزمایش مایع پلور انجام می شود.

• معاینه فیزیکی : پزشک با معاینه فیزیکی قفسه سینه از جمله گوش دادن به صداهای تنفسی و دق قفسه سینه می تواند به وجود پلورال افیوژن مشکوک شود. کاهش صداهای تنفسی و کدورت دق در ناحیه افیوژن یافته های مهمی در معاینه فیزیکی هستند.
• تصویربرداری قفسه سینه :
• رادیوگرافی قفسه سینه (CXR) : رادیوگرافی قفسه سینه اولین و رایج ترین روش تصویربرداری برای تشخیص پلورال افیوژن است. در رادیوگرافی پلورال افیوژن به صورت یک کدورت در ناحیه تحتانی ریه یا در زاویه کوستوفرنیک (زاویه بین دنده ها و دیافراگم) دیده می شود. رادیوگرافی قفسه سینه می تواند وجود افیوژن را تأیید کند و تا حدی اندازه آن را تخمین بزند اما اطلاعات دقیقی در مورد ماهیت مایع یا علت افیوژن ارائه نمی دهد.
• سونوگرافی قفسه سینه (US) : سونوگرافی قفسه سینه یک روش تصویربرداری حساس و غیرتهاجمی برای تشخیص پلورال افیوژن است. سونوگرافی می تواند مقادیر کمی از مایع پلور را نیز تشخیص دهد و به تعیین محل دقیق مایع برای انجام توراسنتز (تخلیه مایع پلور با سوزن) کمک کند. سونوگرافی همچنین می تواند به افتراق بین مایع آزاد و مایع لوکوله (محصور شده) در فضای پلور کمک کند.
• توموگرافی کامپیوتری قفسه سینه (CT Scan) : سی تی اسکن قفسه سینه تصویربرداری دقیق تری نسبت به رادیوگرافی و سونوگرافی ارائه می دهد. سی تی اسکن می تواند به تعیین علت پلورال افیوژن شناسایی توده های ریوی یا پلوری و ارزیابی گسترش بیماری های بدخیم کمک کند. سی تی اسکن با کنتراست (تزریق ماده حاجب) در تشخیص بیماری های عروقی و تومورهای پلور مفید است.
• توراسنتز (Thorasentesis) : توراسنتز یک روش تشخیصی و درمانی است که در آن با استفاده از سوزن یا کاتتر مایع پلور از فضای پلور خارج می شود. مایع پلور خارج شده برای بررسی های آزمایشگاهی به آزمایشگاه ارسال می شود. توراسنتز تحت هدایت سونوگرافی می تواند دقت و ایمنی روش را افزایش دهد.
• آنالیز مایع پلور : آنالیز مایع پلور نقش کلیدی در تعیین علت پلورال افیوژن دارد. بررسی های آزمایشگاهی مایع پلور شامل موارد زیر است :
• بررسی ظاهری : رنگ شفافیت و بو مایع بررسی می شود. مایع ترانسودا معمولاً شفاف و زرد کم رنگ است در حالی که مایع اگزودا ممکن است کدر چرکی یا خونی باشد.
• شمارش سلولی و افتراقی : تعداد و نوع سلول های موجود در مایع پلور بررسی می شود. افزایش گلبول های سفید نشان دهنده عفونت یا التهاب است. وجود سلول های بدخیم نشان دهنده پلورال افیوژن بدخیم است.
• شیمی مایع : سطوح پروتئین لاکتات دهیدروژناز (LDH) گلوکز و آمیلاز در مایع پلور اندازه گیری می شود. این اندازه گیری ها به افتراق بین افیوژن ترانسودا و اگزودا کمک می کنند.
• میکروبیولوژی : کشت مایع پلور برای شناسایی باکتری ها قارچ ها و مایکوباکتریوم توبرکلوزیس (عامل سل) انجام می شود. رنگ آمیزی گرم و اسید فست (زیل-نیلسون) نیز برای شناسایی سریع تر میکروارگانیسم ها انجام می شود.
• سیتولوژی : بررسی سلول های مایع پلور زیر میکروسکوپ برای شناسایی سلول های بدخیم. سیتولوژی مایع پلور در تشخیص پلورال افیوژن بدخیم بسیار حساس است.
• بیومارکرها : در برخی موارد ممکن است بیومارکرهای خاصی مانند آدنوزین دآمیناز (ADA) برای تشخیص سل پلوری یا نشانگرهای توموری برای تشخیص پلورال افیوژن بدخیم اندازه گیری شوند.
• بیوپسی پلور : اگر سیتولوژی مایع پلور منفی باشد و شک به پلورال افیوژن بدخیم همچنان وجود داشته باشد ممکن است بیوپسی پلور انجام شود. بیوپسی پلور می تواند به صورت بیوپسی سوزنی (با هدایت تصویربرداری) یا بیوپسی جراحی (توراکوسکوپی) انجام شود. بیوپسی پلور با توراکوسکوپی حساسیت بالاتری در تشخیص پلورال افیوژن بدخیم دارد و امکان مشاهده مستقیم پلور و نمونه برداری از نواحی مشکوک را فراهم می کند.

پلورال افیوژن و سرطان : ارتباط و مکانیسم ها

همانطور که اشاره شد پلورال افیوژن می تواند نشانه ای از سرطان باشد. در واقع پلورال افیوژن بدخیم یکی از عوارض شایع سرطان ها به ویژه سرطان ریه و سرطان های متاستاتیک است. تقریباً نیمی از پلورال افیوژن های اگزودا در نهایت به عنوان بدخیم تشخیص داده می شوند.

مکانیسم های متعددی وجود دارد که از طریق آنها سرطان می تواند منجر به پلورال افیوژن شود :

• متاستاز پلور : شایع ترین مکانیسم گسترش مستقیم سلول های سرطانی به پلور است. سرطان ریه سرطان پستان لنفوم سرطان تخمدان و مزوتلیوما (سرطان پلور) از جمله سرطان هایی هستند که به طور شایع به پلور متاستاز می دهند. سلول های سرطانی می توانند از طریق جریان خون یا لنف به پلور برسند و در آنجا تکثیر شوند.
• انسداد عروق لنفاوی : سرطان می تواند عروق لنفاوی در قفسه سینه را مسدود کند که منجر به اختلال در تخلیه مایع پلور و تجمع آن می شود. انسداد عروق لنفاوی به ویژه در سرطان ریه و لنفوم شایع است.
• افزایش نفوذپذیری مویرگ ها : برخی سرطان ها می توانند موادی آزاد کنند که نفوذپذیری مویرگ های پلور را افزایش می دهند. این امر باعث نشت مایع از مویرگ ها به فضای پلور می شود و منجر به افیوژن می گردد.
• هیپوآلبومینمی (کاهش آلبومین خون) : برخی سرطان ها می توانند منجر به کاهش سطح پروتئین آلبومین در خون شوند (به دلیل سوء تغذیه سندرم نفروتیک یا کاهش سنتز آلبومین). هیپوآلبومینمی باعث کاهش فشار انکوتیک پلاسما می شود که می تواند به تجمع مایع در فضای پلور (افیوژن ترانسودا) منجر شود.
• پنومونی پس از انسداد (Post-obstructive pneumonia) : در سرطان ریه تومور می تواند راه های هوایی را مسدود کند و منجر به پنومونی پس از انسداد شود. پنومونی می تواند باعث التهاب پلور و پلورال افیوژن اگزودا شود.
• سندرم ورید اجوف فوقانی (Superior Vena Cava Syndrome) : سرطان های قفسه سینه به ویژه سرطان ریه و لنفوم می توانند ورید اجوف فوقانی (ورید بزرگ قفسه سینه) را فشرده یا مسدود کنند. این امر باعث افزایش فشار وریدی و نشت مایع به فضای پلور می شود.

در پلورال افیوژن بدخیم مایع پلور معمولاً اگزودا است به این معنی که پروتئین و LDH بالایی دارد. سیتولوژی مایع پلور در حدود ۶۰% موارد پلورال افیوژن بدخیم سلول های سرطانی را نشان می دهد. با این حال در برخی موارد سیتولوژی ممکن است منفی باشد و بیوپسی پلور برای تشخیص لازم باشد.

روش های درمانی پلورال افیوژن

درمان پلورال افیوژن به علت زمینه ای شدت علائم و میزان مایع تجمع یافته بستگی دارد. اهداف اصلی درمان عبارتند از :

1. تسکین علائم به ویژه تنگی نفس.
2. درمان بیماری زمینه ای.
3. پیشگیری از تجمع مجدد مایع.

روش های درمانی پلورال افیوژن عبارتند از :

• درمان بیماری زمینه ای : مهم ترین قدم در درمان پلورال افیوژن شناسایی و درمان بیماری زمینه ای است. به عنوان مثال اگر افیوژن ناشی از نارسایی قلبی باشد درمان نارسایی قلبی (با داروهای دیورتیک داروهای گشادکننده عروق و غیره) می تواند به کاهش افیوژن کمک کند. اگر افیوژن ناشی از عفونت باشد آنتی بیوتیک ها یا داروهای ضد قارچی تجویز می شوند. در پلورال افیوژن بدخیم درمان سرطان (شیمی درمانی پرتودرمانی جراحی درمان هدفمند ایمونوتراپی) ضروری است.
• توراسنتز درمانی : توراسنتز نه تنها یک روش تشخیصی بلکه یک روش درمانی نیز هست. تخلیه مایع پلور با توراسنتز می تواند به سرعت تنگی نفس را بهبود بخشد و علائم را تسکین دهد. توراسنتز درمانی معمولاً برای افیوژن های علامت دار و بزرگ انجام می شود. با این حال توراسنتز فقط یک درمان موقت است و مایع پلور ممکن است مجدداً تجمع یابد به خصوص اگر بیماری زمینه ای درمان نشود.
• کاتتر پلورای مقیم (Indwelling Pleural Catheter – IPC) : کاتتر پلورای مقیم یک لوله نازک و انعطاف پذیر است که به صورت دائمی در فضای پلور قرار داده می شود و از طریق پوست خارج می شود. بیمار یا مراقب وی می تواند به طور دوره ای مایع پلور را از طریق کاتتر در منزل تخلیه کند. کاتتر پلورای مقیم یک گزینه مناسب برای بیماران مبتلا به افیوژن های مکرر و علامت دار به ویژه پلورال افیوژن بدخیم است که امکان پلورودزیس برای آنها وجود ندارد یا موفقیت آمیز نبوده است.
• پلورودزیس (Pleurodesis) : پلورودزیس یک روش درمانی است که هدف آن ایجاد چسبندگی بین لایه های پلور جداری و احشایی و از بین بردن فضای پلور است. این کار از تجمع مجدد مایع پلور جلوگیری می کند. پلورودزیس معمولاً با استفاده از یک ماده اسکلروزان (مانند تالک یا داکسی سایکلین) انجام می شود که از طریق لوله قفسه سینه یا توراکوسکوپی وارد فضای پلور می شود. پلورودزیس یک روش مؤثر برای کنترل پلورال افیوژن مکرر به ویژه پلورال افیوژن بدخیم است.
• توراکوسکوپی (Thorascoscopy) : توراکوسکوپی یک روش جراحی کم تهاجمی است که در آن با استفاده از یک دوربین کوچک و ابزارهای جراحی که از طریق برش های کوچک در قفسه سینه وارد می شوند فضای پلور مشاهده و درمان می شود. توراکوسکوپی می تواند برای بیوپسی پلور تخلیه مایع پلور پلورودزیس و برداشتن توده های پلوری استفاده شود.
• شیمی درمانی داخل پلور : در پلورال افیوژن بدخیم شیمی درمانی ممکن است به صورت مستقیم به فضای پلور تزریق شود. شیمی درمانی داخل پلور می تواند به کنترل رشد سلول های سرطانی در پلور و کاهش تجمع مایع کمک کند.

راهکارهای خانگی و توصیه های سبک زندگی (در صورت امکان)

هیچ راهکار خانگی یا توصیه ای در سبک زندگی وجود ندارد که بتواند به طور مستقیم پلورال افیوژن را درمان کند. پلورال افیوژن یک عارضه پزشکی جدی است که نیاز به ارزیابی و درمان توسط پزشک دارد. با این حال برخی اقدامات می توانند به بهبود علائم و کیفیت زندگی بیماران مبتلا به پلورال افیوژن کمک کنند :

• استراحت : استراحت کافی و پرهیز از فعالیت های سنگین می تواند به کاهش تنگی نفس و خستگی کمک کند.
• وضعیت مناسب بدن : نشستن در حالت نیمه نشسته یا استفاده از چند بالش هنگام خواب می تواند به بهبود تنفس کمک کند.
• اکسیژن تراپی : در صورت تنگی نفس شدید اکسیژن تراپی ممکن است تجویز شود.
• ترک سیگار : اگر بیمار سیگار می کشد ترک سیگار ضروری است. سیگار کشیدن می تواند بیماری های ریوی را تشدید کرده و بهبود را به تأخیر اندازد.
• تغذیه مناسب : تغذیه سالم و متعادل می تواند به تقویت سیستم ایمنی و بهبود وضعیت عمومی بدن کمک کند.
• مدیریت استرس : استرس می تواند علائم را بدتر کند. تکنیک های مدیریت استرس مانند تنفس عمیق مدیتیشن و یوگا می توانند مفید باشند.

مهم است که بیماران مبتلا به پلورال افیوژن به طور منظم با پزشک خود در ارتباط باشند و دستورالعمل های درمانی را به دقت دنبال کنند.

روش های پیشگیری و اقدامات لازم

پیشگیری از پلورال افیوژن به پیشگیری از بیماری های زمینه ای که می توانند منجر به آن شوند بستگی دارد. برخی از اقدامات پیشگیرانه عبارتند از :

• پیشگیری از عفونت های تنفسی : واکسیناسیون آنفولانزا و پنوموکوک رعایت بهداشت دست ها و پرهیز از تماس با افراد بیمار می تواند به پیشگیری از عفونت های تنفسی که می توانند منجر به پلورال افیوژن شوند کمک کند.
• کنترل بیماری های مزمن : مدیریت صحیح بیماری های مزمن مانند نارسایی قلبی بیماری های کلیوی بیماری های کبدی و بیماری های خودایمنی می تواند خطر پلورال افیوژن را کاهش دهد.
• ترک سیگار : سیگار کشیدن خطر ابتلا به سرطان ریه و بیماری های ریوی مزمن را افزایش می دهد که هر دو می توانند منجر به پلورال افیوژن شوند. ترک سیگار مهم ترین اقدام پیشگیرانه برای کاهش خطر پلورال افیوژن ناشی از این عوامل است.
• اجتناب از مواجهه با آزبست : آزبست یک ماده سرطان زا است که می تواند منجر به مزوتلیوما و پلورال افیوژن شود. اجتناب از مواجهه با آزبست به ویژه در محیط های شغلی می تواند خطر پلورال افیوژن ناشی از مزوتلیوما را کاهش دهد.
• غربالگری سرطان : غربالگری سرطان ریه در افراد پرخطر (مانند سیگاری های سنگین) می تواند به تشخیص زودهنگام سرطان ریه و درمان آن قبل از ایجاد عوارضی مانند پلورال افیوژن کمک کند.

در صورت بروز علائم مشکوک مانند تنگی نفس درد قفسه سینه یا سرفه مداوم مراجعه فوری به پزشک برای ارزیابی و تشخیص ضروری است. تشخیص زودهنگام و درمان به موقع بیماری زمینه ای می تواند از عوارض جدی مانند پلورال افیوژن جلوگیری کند یا آنها را به حداقل برساند.

نتیجه گیری علمی و کاربردی

پلورال افیوژن یا آب آوردن ریه تجمع غیرطبیعی مایع در فضای پلور است که می تواند ناشی از طیف وسیعی از بیماری های پزشکی از جمله سرطان باشد. در حالی که پلورال افیوژن می تواند نشانه ای از سرطان به ویژه سرطان ریه و سرطان های متاستاتیک باشد دلایل غیر سرطانی متعددی نیز برای این عارضه وجود دارد. تشخیص علت پلورال افیوژن نیازمند ارزیابی پزشکی دقیق شامل معاینه فیزیکی تصویربرداری قفسه سینه توراسنتز و آنالیز مایع پلور است.

درمان پلورال افیوژن بر تسکین علائم درمان بیماری زمینه ای و پیشگیری از تجمع مجدد مایع متمرکز است. روش های درمانی شامل توراسنتز کاتتر پلورای مقیم پلورودزیس و درمان بیماری زمینه ای است.

پلورال افیوژن یک عارضه پزشکی جدی است که نیاز به توجه و درمان مناسب دارد. در صورت بروز علائم مشکوک مراجعه به پزشک و انجام بررسی های لازم برای تشخیص و درمان علت زمینه ای ضروری است. تشخیص زودهنگام و درمان به موقع می تواند به بهبود پیامدها و کیفیت زندگی بیماران مبتلا به پلورال افیوژن کمک کند.

پرسش و پاسخ

۱. آیا آب آوردن ریه همیشه به معنای سرطان است؟

پاسخ : خیر آب آوردن ریه (پلورال افیوژن) همیشه به معنای سرطان نیست. در حالی که سرطان به ویژه سرطان ریه و سرطان های متاستاتیک می تواند یکی از علل پلورال افیوژن باشد دلایل غیر سرطانی متعددی نیز وجود دارد. علل غیر سرطانی شایع پلورال افیوژن شامل نارسایی قلبی پنومونی آمبولی ریه بیماری های کلیوی بیماری های کبدی و بیماری های خودایمنی است. برای تعیین علت دقیق پلورال افیوژن انجام بررسی های پزشکی توسط پزشک ضروری است.

۲. چه علائمی را باید جدی بگیریم و به پزشک مراجعه کنیم؟

پاسخ : علائمی که باید جدی گرفته شوند و نیاز به مراجعه به پزشک دارند عبارتند از : تنگی نفس به ویژه تنگی نفس ناگهانی یا پیشرونده؛ درد قفسه سینه به ویژه درد پلورتیک (دردی که با تنفس عمیق بدتر می شود)؛ سرفه مداوم یا سرفه همراه با خون؛ خستگی و ضعف غیرقابل توضیح؛ تب و لرز. این علائم می توانند نشانه های پلورال افیوژن یا سایر مشکلات جدی پزشکی باشند و نیاز به ارزیابی پزشکی دارند.

۳. چگونه پلورال افیوژن تشخیص داده می شود؟

پاسخ : پلورال افیوژن معمولاً با ترکیبی از روش های معاینه فیزیکی تصویربرداری و آزمایش مایع پلور تشخیص داده می شود. پزشک با معاینه فیزیکی و گوش دادن به صداهای تنفسی می تواند به وجود پلورال افیوژن مشکوک شود. رادیوگرافی قفسه سینه (CXR) اولین قدم در تصویربرداری است و می تواند وجود افیوژن را تأیید کند. سی تی اسکن (CT Scan) و سونوگرافی (US) اطلاعات دقیق تری ارائه می دهند. توراسنتز (تخلیه مایع پلور) و آنالیز مایع پلور (شامل بررسی سلولی شیمیایی و میکروبیولوژی) نقش کلیدی در تعیین علت پلورال افیوژن دارند. در برخی موارد بیوپسی پلور نیز ممکن است برای تشخیص دقیق تر لازم باشد.

تأکید مهم : اطلاعات ارائه شده در این مقاله جنبه عمومی و آموزشی دارند و به هیچ وجه جایگزین نظر و توصیه متخصص پزشکی نیستند. در صورت مشاهده هرگونه علامت نگران کننده حتماً به پزشک مراجعه کنید.